Thủy cung Thánh Mẫu (chữ Hán: 水宮聖母) hay Mẫu Đệ Tam (chữ Hán: 母第三), Đệ Tam Thánh mẫu (chữ Hán: 第三聖母), Mẫu Thoải (chữ Hán: 母水, chữ thoải là đọc chệch từ chữ thủy) là vị nữ thần dân gian Việt Nam chịu trách nhiệm quản lý các miền sông nước.[1]
Quan niệm dân gian[sửa|sửa mã nguồn]
Theo quan niệm dân gian Việt Nam, Mẫu Thoải có mặt ở khắp mọi nơi để âm phù.
Mẫu thoải phủ con gái út của Bát Hải Long Vương, rẽ nước biển lên trần dạo chơi. Nhưng ngày kia vua cha cho đóng cửa biển nàng công chúa thủy phủ này không còn đường về thủy cung nên đã ở đầu thai thành người trần thế để tu nhân tích đức từ cô bé thoải dần trưởng thành xinh đẹp được phong là công chúa thủy phủ rồi đức hạnh ngày càng cao nên được mệnh danh là Mẫu Thủy Phủ – mẹ của người dân miền sông nước và mẹ có thể cứu con dân, đưa vong lên bờ để không phải chịu sự lạnh giá miền sông nước.
Vì đức độ vì thương yêu con dân nên bà được tôn phong là Đệ Tam Thánh Mẫu trong đức thờ Tam Tòa Thánh Mẫu.
Bạn đang đọc: Thủy cung Thánh Mẫu – Wikipedia tiếng Việt
Mẹ có trong nguồn nước tất cả chúng ta uống, tất cả chúng ta sinh trưởng có mẹ. Cây cối xanh tươi, con người khỏe mạnh nhờ nguồn nước mẹ ban. Vì vậy công đức của mẹ cũng lớn không kém phần .Mẫu Thoải giúp sức mọi người mỗi khi đi qua những vùng sông nước. Do vậy, mỗi khi bước xuống đò, qua một khúc sông rộng, người ta thường lẩm nhẩm cầu khấn, xin Mẫu phù hộ độ trì. Mỗi khi hạn chế, Mẫu phái tướng sĩ đi lo việc làm mưa. Còn khi bão lụt, Mẫu lại hóa phép để làm gió yên, mưa tạnh. Các loài thủy quái, thủy tặc, do có những thần tướng của Mẫu canh chừng, nên cũng không hề tùy tiện tác oai, tác quái .Trong dân gian, Mẫu Thoải là hình ảnh của bà mẹ hiền lành, đảm đang, suốt đời lo ngại cho con cho cháu nhưng lại chịu hàm oan như trong lời hát văn :
- “Lẽ nào nát ngọc trầm châu
- Vùi hoa dập liễu bởi câu Tam tòng…
- Sự này há kể chi ai
- Lòng trinh chuyển động đất trời chứng minh.”
Mẫu Thoải được thờ tại hầu hết những đền chùa có bàn thờ cúng Mẫu. Mẫu còn được thờ làm thành hoàng ở một số ít vùng thời xưa chuyên nghề sông nước. Giỗ là ngày 12 tháng 6 âm lịch khi những con hương đệ tử làm lễ cúng tế rất lớn [ 2 ]. Ở điện thờ Mẫu, nếu có đặt ba pho tượng nữ, giống nhau ở khuôn mặt, tư thế ngồi, và chỉ khác ở phục trang, thì ở bên phải là Mẫu Thượng Ngàn, ở giữa là Mẫu Liễu, còn bên trái là Mẫu Thoải. Tại những tượng hoặc ảnh thờ, Mẫu Thoải thường có phục trang màu trắng .
Thuyết về vợ vua Thủy Tề[sửa|sửa mã nguồn]
Có thuyết nói Mẫu là vị thần lưỡng tính. Lưỡng tính theo nghĩa : Mẫu là phụ nữ, nhưng được Ngọc Hoàng Thượng đế ban cho sức mạnh và kĩ năng, nhất là tài sông nước, như phái mạnh .
Thuyết này cho rằng Mẫu Thoải là vợ của vua Thủy Tề, là hoàng hậu ở dưới Thủy cung. Vua Thủy Tề trông coi các việc ở biển, còn Mẫu trông coi các việc ở sông, suối. Do sông suối có ở khắp nơi nên Mẫu cũng có mặt ở khắp nơi, nhất là tại các bến sông lớn.
Một ví dụ cho thuyết này : ở làng Viêm Xá, huyện Yên Phong, tỉnh Thành Phố Bắc Ninh, Mẫu Thoải được thờ là Thành hoàng và có sắc thượng phong đề ” Nhữ Nương Nam Nữ Nam Hải Đại Vương ” .
Thuyết về ba người con gái Lạc Long Quân[sửa|sửa mã nguồn]
Cũng có thuyết nói Mẫu, không phải một, mà là ba. Ba mẫu này là con gái của Lạc Long Quân và Âu Cơ .Trong số những con, Lạc Long Quân đã chọn ba người giao cho việc quản lý sông biển nước Nam .
- Thủy tinh Động đình Ngọc nữ Công chúa.
- Hoàng Bà Đoan khiết Phu nhân,
- Tam giang Công chúa.
Ba bà đóng dinh cơ ở sông Nguyệt Đức và có trách nhiệm coi những sông nước, luồng lạch, dạy dân sản xuất thuyền bè và đan lưới bắt cá, tương khắc và chế ngự những vị thần mưa, thần gió mỗi khi những vị này lạm công, xâm hại đến hạ giới. Các Mẫu còn làm mưa và giúp dân chống lụt .
Thuyết con vua Bát Hải Động Đình Quốc[sửa|sửa mã nguồn]
Bà vốn là con Vua Bát Hải Thủy Quốc Động Đình, kết hôn cùng Kính Xuyên ( là con Vua Đất ). Nghe lời tiểu thiếp Thảo Mai, Kính Xuyên vu cho bà thất tiết, đem đóng cũi, bỏ lên rừng cho thú dữ ăn thịt. Tại nơi rừng sâu bà không những được thú rừng yêu quý, mang vật quả đến dâng mà còn gặp được nho sĩ Liễu Nghị. Bà bèn nhờ Liễu Nghị mang thư kể hết sự tình về cho vua cha. Sau đó bà được minh oan, kết hôn cùng Liễu Nghị, còn Kính Xuyên và Thảo Mai thì bị trừng phạt. [ 3 ] [ 4 ]
Thuyết con ông Trời[sửa|sửa mã nguồn]
Thuyết này cho rằng bà là con gái thứ hai của Ngọc Hoàng. Vì yêu thích sông hồ và biển cả nên được cha cho cai quản nơi đây, trở thành vị thần đứng đầu thủy tề. Sau này, bà gặp gỡ và lấy Thần Long làm chồng và sinh ra Lạc Long Quân.
Ghi chép trong sử sách[sửa|sửa mã nguồn]
Đồng bằng bắc bộ tiếp tục có nạn lũ lụt. Khi Lý Thái Tổ, vua tiên phong của nhà Lý, dời đô từ Hoa Lư về Thăng Long, ông bắt tay ngay vào việc làm trị thủy. Công việc thực thi phải đến đời vua sau, đời Lý Thái Tông, mới cơ bản xong, những đoạn đê đã được nối vào nhau và có quy mô gần như ngày này. Trong những năm kiến thiết xây dựng mạng lưới hệ thống đê, nạn lụt vẫn thường xảy ra. Khi đó, mẫu Thoải đã phái những thủy thần, tướng lĩnh của mình đến những làng ven kinh thành Thăng Long để âm phù, giúp dân đắp đê chống lụt. Tại những làng Nhật Chiêu, Quảng Bá, Tây Hồ, Yên Phụ … nay vẫn còn ghi lại những thần tích .Vào thời Lê, niên đại Vĩnh Thọ, có lần nước sông Hồng dâng lên rất cao, tràn cả vào Yên Phụ. Nhà vua phải thân hành làm lễ Nam giao ( lễ tế cáo trời đất ). Mẫu Thoải đã lập tức ứng hiệu và âm phù giúp dân chống lụt và xua đuổi thủy quái .Đời Lê Thánh Tông, nhà vua đem quân đi đánh Chiêm Thành. Khi thuyền đi qua vùng Phú Xuyên, Kim Bảng, thì một trận cuồng phong nổi lên. Vua sai lập đàn tràng để cầu xin những vị thần thánh. Mẫu Thoải hay tin, phái một tướng đến dẹp yên gió. Khi thắng trận trở lại, nhà vua nhớ công ơn, phong tặng cho tướng ấy là Thượng Đẳng Thần, lấy hiệu là Nguyệt Nga công chúa .
