Cổ phong (chữ Hán: 古風) là một thuật ngữ chỉ nếp xưa, phong cách cổ, những nét đẹp tinh hoa thời xưa, được người đời sau chú trọng, ưu tiên lưu giữ và phát triển. Khái niệm này ngày nay chỉ những nét văn hóa bản địa, tách biệt với các lối sống, nét văn hóa có sự ảnh hưởng của phuơng Tây kể từ sau phong trào Âu hóa.
Ngoài ra, từ này còn có nghĩa khác nhằm mục đích chỉ thể thơ cũ không hạn định số câu, số chữ và ít gò bó về âm luật gọi là Thơ cổ phong .
Chữ cổ (古) mang nghĩa là cổ xưa, xưa cũ, còn chữ phong (風) nghĩa là phong tục, nhưng ngoài ra còn thể hiểu là cơn gió,… Như vậy, cổ phong mang nghĩa là những phong tục, những nét đẹp xưa. Theo từ điển Nguyễn Quốc Hùng, “cổ phong” có nghĩa là “nếp sống tốt đẹp của người xưa”.[1]
Bạn đang đọc: Cổ phong ở Việt Nam – Wikipedia tiếng Việt
Trong những ghi chép cổ[sửa|sửa mã nguồn]
Bảo Ninh Sùng Phúc tự bi – 保寧崇福寺碑 ( Lý Thừa Ân )[sửa|sửa mã nguồn]
乃考古風有翼，守一存心[2]
Phiên âm Hán Việt: “nãi khảo cổ phong hữu dực, thủ nhất tồn tâm”
Dịch nghĩa: “khảo lại nếp xưa có chỗ đáng tin, thì tạc dạ ghi lòng nào bỏ.”
丘陵處處留前代 ，
桑柘家家近古風。[3]
Phiên âm Hán Việt:
Khâu lăng xứ xứ lưu tiền đại ,
Tang chá gia gia cận cổ phong.
Dịch nghĩa:
Nơi nơi gò đống lưu dấu triều đại trước
Nhà nhà trồng các loại dâu gần với lề lối xưa
斯州醇秀古風存。[4]
Phiên âm Hán Việt: Tư châu thuần tú cổ phong tồn.
Dịch nghĩa: Châu này thuần hậu, phong tục cổ vẫn còn.
Khái niệm cổ phong ngày này[sửa|sửa mã nguồn]
Cụm từ cổ phong được phổ cập tại Nước Ta khi những nhóm cổ phong Việt [ 5 ] [ 6 ] được lập ra nhằm mục đích ” tìm hiểu và khám phá về văn hoá cổ Nước Ta và có mong ước tái hiện lại văn vật của nước Việt xưa một cách chuẩn xác nhất. ” [ 7 ] Cổ phong đi kèm với hoạt động giải trí nghiên cứu và điều tra cổ phong và tái hiện cổ phong. Hoạt động điều tra và nghiên cứu cổ phong bao gồm ” điều tra và nghiên cứu sâu xa từ phong tục, tập quán, tín ngưỡng đến hoa văn ” cổ. [ 8 ] Bên cạnh những hội nhóm mang tính tự phát, một số ít doanh nghiệp sử dụng tác dụng điều tra và nghiên cứu cổ phong cũng được xây dựng, nhằm mục đích khai thác, đưa vốn cổ vào thời trang, điện ảnh, hội họa, âm nhạc, game, truyện tranh, siêu thị nhà hàng … [ 6 ] [ 9 ] [ 10 ] Bên cạnh đó, những dự án Bất Động Sản phỏng dựng cổ phong ngày càng được chăm sóc, đặc biệt quan trọng là những dự án Bất Động Sản về trang phục cổ Nước Ta. [ 9 ] [ 11 ]
Đứt gãy văn hóa truyền thống[sửa|sửa mã nguồn]
Tác giả Phan Nam Sinh viết: “Hơn trăm năm nay, chữ Quốc ngữ dần thay thế chữ Hán, chữ Nôm. Điều đó khiến nhiều người Việt không đọc được các bức hoành phi, câu đối ở đình chùa, miếu mạo, các văn bản hành chính của các triều đại phong kiến hay các áng thơ văn của cha ông để lại. Các nhà nghiên cứu gọi đấy là sự đứt gãy văn hóa.”[12][13]
Cuộc xâm lược của nhà Minh và thời kỳ Bắc thuộc lần thứ tư được cho là đã dẫn đến sự tàn phá về văn vật, những bộ sách quan trọng. [ 14 ]Lê Quý Đôn ( Thời Lê – Trịnh ) viết trong Đại Việt thông sử, phần Văn nghệ chí :
Về thời toàn thịnh dưới triều Trần, văn học cực thịnh, luật lệ sách vở khá đầy đủ. Hồi đầu thời ( Trần ) Nghệ Tông, Chiêm Thành mang quân đánh ta, đốt phá cướp bóc hầu hết. Sau đó những sách vở sách vở từ từ tích lũy lại được. Đến thời nhuận Hồ mất nước, tướng nhà Minh là Trương Phụ lấy hết sách vở cổ kim của ta gửi theo đường sông về Kim Lăng ( nhà Minh ). Triều ta ( nhà Lê ) dẹp loạn, lập lại trị bình, những bậc danh Nho như Nguyễn Trãi, Lý Tử Tấn, Phan Phu Tiên cùng nhau sưu tầm những sách vở, sách vở, nhặt nhạnh từng tờ giấy còn sót lại, nhưng sau cuộc binh hoả, mười phần chỉ còn lại được bốn năm phần. [ 15 ]
Sau khi bị nhà Minh đô hộ, người Việt bị bắt phải theo những phong tục tập quán của Trung Quốc :
Tháng 9, Hoàng Phúc nhà Minh truyền bảng cho các phủ, châu, huyện dựng Văn Miếu và các đàn thờ thần xã tắc, thần gió, thần mây, thần núi, thần sông và những thần không ai thờ cúng để tế lễ thường xuyên.
Nhà Minh cấm con trai, con gái không được cắt tóc; phụ nữ mặc áo ngắn, váy dài, đồng hoá theo phong tục phương bắc.[16]
Nhằm thủ tiêu nền văn hóa truyền thống của người Việt, ngay năm 1406, khi phát binh đánh Đại Ngu, Minh Thành Tổ đã ban sắc viết :
- Khi binh lính vào nước Nam, trừ các kinh Nho gia, kinh Phật, đạo Lão không thiêu hủy. Ngoài ra, tất cả sách vở, văn tự cho đến các loại văn tự ghi chép ca lý dân gian, hay sách dạy trẻ con học… đều đốt hết. Phàm những văn bia do Trung Quốc dựng từ xưa thì đều phải giữ cẩn thận, còn các bia do An Nam dựng thì phá hủy tất cả, một chữ không để sót.[17]
Năm 1407, Minh Thành Tổ ra chiếu lệnh thứ hai nhằm hủy diệt văn hóa triệt để hơn:
- Nhiều lần trẫm đã bảo các ngươi, phàm An Nam có văn tự gì, kể cả các câu hát dân gian,… các bia dù dựng lên một mảnh, hễ nom thấy là phá hủy hết. … Sách vở do quân lính bắt được phải ra lệnh đốt luôn, chớ được lưu lại.[18]
Thời kỳ Tây hóa ( 1858 – 1945 )[sửa|sửa mã nguồn]
Từ sau cuộc xâm lược của Pháp vào Nước Ta, xã hội Nước Ta đã mở màn biết đổi, cổ phong bị mai một dần trong thời kỳ Tây hóa, tình hình này từng được Vũ Đình Liên khắc họa trong bài ” Ông Đồ ” mang nặng nỗi niềm hoài cổ, về luỹ tre xưa, về thành quách cũ và ” những người muôn năm cũ “. [ 19 ]Tiến sĩ Mai Bá Triều và Phạm Thị Tuyết Anh trong bài viết với nhan đề “ Sự bức tử chữ Hán – Nôm ” cho rằng : “ Dân tộc Nước Ta không hề tự từ bỏ chữ viết Hán – Nôm truyền thống lịch sử của mình ” và Tóm lại “ bức tử chữ Hán – Nôm ” là do chính quyền sở tại thực dân Pháp … “ bằng những thông cáo và sau cuối là “ Quy chế chung của Bộ giáo dục Pháp quốc – Bản xứ ” chữ viết Hán – Nôm đã bị xoá bỏ trọn vẹn, để thay vào đó là chữ viết Việt – La tinh ( hay còn gọi là quốc ngữ ) ” ( tr. 13 ). [ 20 ]Pháp công bố ” bảo lãnh An Nam ” để giúp nước này ” khai hóa văn minh “. Nhưng thực tiễn, những gì được Pháp gọi là ” văn minh ” mang lại hầu hết chỉ là cái vỏ bọc hào nhoáng. Trong thời đại gia nhập văn hóa truyền thống sau sự xâm lược của thực dân Pháp, tình hình về trào lưu Âu hóa, tân thời đã được đề cập đến như một vấn nạn trong những tác phẩm của nhà văn Vũ Trọng Phụng, đơn cử tác phẩm ” Số đỏ “, trong đó theo nghiên cứu và phân tích của Từ điển văn học :
Số đỏ lên án gay gắt cái xã hội tư sản thành thị Việt Nam đang chạy theo lối sống văn minh rởm hết sức lố lăng đồi bại đương thời. Tác giả đã đả kích cay độc các phong trào “Âu hóa”, “thể thao”, “giải phóng nữ quyền” đang phát triển rầm rộ khi ấy, nhân danh “văn minh”, “tiến bộ”, “cải cách xã hội” mà thực chất chỉ là ăn chơi trụy lạc, làm tiền, chà đạp trắng trợn lên mọi nền nếp đạo đức truyền thống…[21]
Phong trào nữ quyền, Âu hóa mà tác phẩm ” Số đỏ ” từng lên án nóng bức thực tiễn không hề ” giải phóng ” phụ nữ, càng không mang lại ” bình đẳng ” như được ca tụng. Bởi lẽ nó không đi vào xử lý yếu tố cốt lõi mà chỉ đổi khác những cái mặt phẳng như phong thái ăn mặc, lối ăn chơi. ” Bản án chính sách thực dân Pháp ” của Nguyễn Ái Quốc có đoạn sau :
Đọc những trang trên đây cũng đã thấy người phụ nữ An Nam được những nhà khai hoá của tất cả chúng ta “ bảo lãnh ” như thế nào. Không một chỗ nào người phụ nữ thoát khỏi những hành vi bạo ngược. Ngoài phố, trong nhà, giữa chợ hay ở thôn quê, đâu đâu họ cũng vấp phải những hành vi hung tàn của bọn quan quản lý, sĩ quan, cảnh binh, nhân viên cấp dưới nhà đoan, nhà ga. Một người Âu mắng một phụ nữ An Nam là con đĩ, con bú dù là một việc thường thì. Ngay giữa chợ Bến Thành ở TP HCM – mà người ta bảo là một thành phố Pháp -, bọn gác chợ người Âu cũng không ngần ngại dùng roi gân bò, dùi cui đánh phụ nữ bản xứ để bắt họ tránh khỏi làm nghẽn lối ! [ 22 ]
Phong trào Âu hóa không đi được đến cái lõi của yếu tố, nó không hủy bỏ hủ tục cần vô hiệu nhưng lại hủy bỏ những nét văn hóa truyền thống, nét cổ phong vốn cần được giữ gìn. Tiến sĩ N.I.Nikulin, trong bài nghiên cứu và điều tra được dịch và đăng trên báo Công An Nhân dân, đó là : ” thứ chủ nghĩa ” gia trưởng ” mà bọn thực dân và tay sai người Việt đã gia nhập vào Nước Ta, thứ chủ nghĩa đã gạt bỏ những nề nếp của dân tộc bản địa, học đòi một cách hình thức nền văn hóa truyền thống phương Tây … ” [ 23 ]
Giai đoạn Phục hồi 2009 – 2013[sửa|sửa mã nguồn]
Do nhiều năm chịu ảnh hưởng tác động dưới tác dụng của trào lưu Âu hóa cũng như sự đứt gãy văn hóa truyền thống, nhận thức của công chúng về cổ phong bị xô lệch [ 24 ] [ 25 ], hoàn toàn có thể kể đến như những hiểu nhầm sau :
Tiền đề cho làn sóng phục hồi lại cổ phong là các nghiên cứu về của nhà nghiên cứu Đoàn Thị Tình và chương trình Đi tìm trang phục Việt được chiếu trên VTV vào năm 2009.[30] Năm 2010, từ sau đại lễ 1000 năm Thăng Long, lĩnh vực này bắt đầu được công chúng quan tâm. Năm 2013 cuốn sách “Ngàn năm áo mũ” của Trần Quang Đức được xuất bản và đã làn sóng mong muốn tìm hiểu về văn hóa cổ của giới trẻ. Được “tái bản chỉ vài tuần sau khi xuất bản lần đầu”, cuốn sách được coi là là “một hiện tượng văn hóa thú vị”.[31]
Giai đoạn Phục hồi năm trước – nay[sửa|sửa mã nguồn]
Năm năm trước là năm lưu lại sự sinh ra của những nhóm và dự án Bất Động Sản cổ phong Việt. [ 7 ] [ 9 ] [ 8 ] Phong trào phục hưng lại văn hóa truyền thống cổ Nước Ta mà khởi đầu là trào lưu Phục hồi, mặc cổ phục Việt của những bạn trẻ [ 11 ] [ 32 ] [ 33 ] hoàn toàn có thể được so sánh với trào lưu phục hưng Hán phục của giới trẻ Trung Quốc. Tuy nhiên, giữa hai trào lưu có sự độc lạ từ trong cốt lõi. Nếu trào lưu Hán phục của giới trẻ người Hán tại Trung Quốc xuất phát từ mong ước mang những giá trị văn hóa truyền thống của người Hán trước thời đại sau cuối là nhà Thanh – quản lý bởi dân tộc bản địa Mãn – khi những giá trị của người Hán đã bị ” Mãn hóa “. [ 34 ] Điều này đôi lúc gây ra những tranh cãi là chủ nghĩa dân tộc bản địa cực đoan và tác động ảnh hưởng đến tình đoàn kết dân tộc bản địa ở Trung Quốc. [ 35 ] Trong khi đó, ở Nước Ta, những triều đại Nước Ta lần lượt là nhà Lý, nhà Trần ( người Mân, Phúc Kiến [ 36 ] [ 37 ] ), nhà Lê ( giả thuyết Lê Thái Tổ là người Mường [ 38 ] ) và nhà Nguyễn đều thuộc vào khối 54 dân tộc bản địa Nước Ta nên cốt lõi của trào lưu là nhằm mục đích Phục hồi lại những giá trị dân tộc bản địa cổ xưa chứ không phải là diệt trừ bất kể nét văn hóa truyền thống của dân tộc bản địa nào trong khối đại đoàn kết dân tộc bản địa. Mục đích Phục hồi văn hóa truyền thống những dân tộc bản địa khác nhau được nhóm cổ phong Vietnam Centre viết :
[ … ] dự án Bất Động Sản phỏng dựng Việt phục thời nhà Lê, là của miền văn hoá phía Bắc. Hai năm sau, chúng tôi làm triển lãm “ Present From The Past ”, tập trung chuyên sâu vào miền văn hoá cung đình Huế của xứ Trung kỳ. Chúng tôi đã khởi đầu bước tiên phong cho miền văn hoá phía Nam, nhưng sau đó nữa sẽ còn những miền văn hoá thiểu số hoặc đã bị nhạt phai. Là những dân tộc bản địa miền núi phía Bắc, là Chămpa, Tây Nguyên, là hội đồng văn hoá Hoa kiều, … Hai năm, bốn năm, sáu năm, … hai mươi năm ; bao lâu cũng không đủ để đi hết chiều dài, chiều rộng và bề sâu của văn hoá quốc gia. [ 39 ]
Viết về hoạt động giải trí điều tra và nghiên cứu và Phục hồi cổ phong của giới trẻ, báo Phụ nữ cho rằng : ” Trong toàn cảnh những nền văn hóa Âu – Mỹ, Trung – Á xâm nhập vào Nước Ta, tạo nên một cục diện đa sắc, hỗn loạn ; người trẻ có nhu yếu tìm về văn hóa truyền thống gốc, nhìn về truyền thống, cội nguồn của mình. Nếu trước đây, một số ít dự án Bất Động Sản cổ phong mang tính tự phát thì giờ đây, ngày càng tự giác, dựa trên ý chí nội tại của những người triển khai, tham gia. Một số nhóm có hẳn kế hoạch lâu bền hơn, mở công ty, có pháp nhân hẳn hoi, để hoạt động giải trí được chuyên nghiệp hơn. ” [ 6 ]
Các nghành nghề dịch vụ ảnh hưởng tác động[sửa|sửa mã nguồn]
Cổ phục được tái hiện lại dựa trên những hiện vật cổ thuộc vào nghành nghề dịch vụ cổ phong. Cổ phục khác với những phục trang chịu tác động ảnh hưởng của văn hóa truyền thống phương Tây như áo dài tân thời hay phục trang cải cách từ cổ phục. Trong những loại phục trang Nước Ta, cổ phục Nước Ta ngày càng được giới trẻ chăm sóc nhiều hơn. [ 32 ] [ 33 ] [ 11 ]Tại Nước Ta, từ sau cuốn sách Ngàn năm áo mũ, nhiều đơn vị chức năng đã mở màn Phục hồi lại trang phục cổ của những triều đại Nguyễn và Lê Trung Hưng của Nước Ta. [ 40 ] [ 41 ]
- Dự án “Dệt nên triều đại” của nhóm Vietnam Centre
Phỏng dựng phục trang phụ nữ triều Hậu Lê
Phỏng dựng phục trang đế thời Hậu Lê
Các bước mặc áo giao lĩnh 1
Các bước mặc áo giao lĩnh 2
Khảo cổ học đóng vai trò quan trọng trong việc khôi phục lại kiến trúc cổ phong. Tại Việt Nam, các cuộc khảo cổ tại Hoàng thành Thăng Long đã mở ra nhiều hướng đi trong việc tái hiện kiến trúc cổ của người Việt.[25]
Nhiều dự án Bất Động Sản cổ phong trong nghành nghề dịch vụ kiến trúc hứa hẹn như : dự án Bất Động Sản phỏng dựng điện Kính Thiên được liên tục triền khai. [ 42 ] [ 43 ] Năm 2020, những nhà nghiên cứu trẻ đã mở màn bắt tay tái hiện kiến trúc cổ thời Lý của chùa Diên Hựu. Nhóm những nhà nghiên cứu, kiến trúc sư và họa sỹ – SEN Heritage đã tổ chức triển khai tọa đàm đưa ra một giải pháp tái lập kiến trúc nguyên bản của chùa Diên Hựu, trong đó TT là kiến trúc hoa sen một cột sáu cạnh đời Lý ( độc trụ lục giác liên hoa lâu – theo ” Việt sử lược ” ) của Liên Hoa Đài bằng hình ảnh 3D và công nghệ tiên tiến trong thực tiễn ảo. [ 44 ] [ 45 ] Buổi tọa đàm có sự góp mặt của giới trình độ như nhà sử học Dương Trung Quốc, nhà nghiên cứu Nguyễn Hùng Vĩ, Tiến sĩ Trần Trọng Dương, … và giới báo chí truyền thông .
Nghiên cứu phục dựng liên hoan đèn Quảng Chiếu, nghiên cứu và điều tra những nghi lễ trong cung đình xưa và những hoạt động giải trí văn hóa truyền thống phi vật thể .
Mấy năm gần đây “ thư pháp ” đã hồi sinh, những câu lạc bộ thư pháp mọc lên ở rất nhiều địa phương. Điều đó chứng tỏ rằng chữ Nho với những chữ Việt “ phượng múa, rồng bay ” đã đi vào tâm khảm của người Nước Ta. [ 46 ]
