- Bài này nói về một thời kỳ lịch sử Trung Quốc. Xem các nghĩa khác ở Tam Quốc (định hướng)
Dòng thời hạn đổi khác chủ quyền lãnh thổ trong thời kỳ Tam Quốc .
Thời đại Tam Quốc (giản thể: 三国; phồn thể: 三國; bính âm: Sānguó) là một thời kỳ trong lịch sử Trung Quốc. Một cách chính xác theo khoa học thì nó bắt đầu vào năm 220 khi nhà Ngụy được thành lập và kết thúc năm 280 khi Đông Ngô sụp đổ và nhà Tây Tấn thống nhất Trung Hoa.[1] Tuy nhiên, nhiều nhà sử học Trung Quốc cũng như nhiều người dân khác cho rằng thời kỳ này bắt đầu năm 190 khi liên minh chống Đổng Trác được thành lập cuối thời nhà Đông Hán.
Trước đó, phần ” không chính thức ” của quá trình này, từ năm 190 đến năm 220, được ghi lại bởi sự hỗn loạn của những cuộc giao tranh giữa những phe phái trong rất nhiều khu vực của Nước Trung Hoa, như những cuộc giao tranh của Tào Tháo, đồng đội Viên Thiệu – Viên Thuật, Tôn Kiên, Lưu Biểu, Lưu Bị, Đổng Trác, Lữ Bố, quân Khăn Vàng v.v. Phần giữa của quy trình tiến độ này, từ năm 220 đến năm 263, được ghi lại bằng sự giao tranh quân sự chiến lược và ngoại giao của ba vương quốc thù nghịch còn lại là Ngụy ( 魏 ), Thục ( 蜀 ) và Ngô ( 吳 ). Để phân biệt những vương quốc này với những vương quốc cùng tên nhưng trong những thời kỳ trước đó, người ta đã thêm vào : Ngụy là Tào Ngụy ( 曹魏 ), Thục là Thục Hán ( 蜀漢 ), và Ngô là Đông Ngô ( 東吳 ). Phần sau cuối của thời kỳ này được lưu lại bằng việc Ngụy tàn phá Thục ( năm 263 ), nhà Tây Tấn thay thế sửa chữa Ngụy năm 266, và hủy hoại Ngô ( 280 ) .
Thời kỳ Tam quốc này cũng là một trong những thời kỳ đẫm máu nhất trong lịch sử Trung Quốc. Điều tra dân số cuối thời kỳ nhà Đông Hán cho con số là khoảng 56 triệu người, trong khi đó điều tra dân số trong thời kỳ đầu nhà Tây Tấn (sau khi thống nhất Trung Quốc) chỉ còn khoảng 26 triệu người.[2] Cho dù con số thống kê của nhà Tấn có thể có sai số lớn nhưng hoàn toàn đủ cơ sở để nói rằng phần lớn dân số đã chết vì các cuộc chiến tranh liên miên trong thời kỳ này.[3]
Bạn đang đọc: Tam Quốc – Wikipedia tiếng Việt
Mặc dù tương đối ngắn, thời kỳ lịch sử đầy hỗn loạn và chinh chiến này đã được tiểu thuyết hóa trong văn học và rất nổi tiếng ở Trung Quốc, Việt Nam, Nhật Bản, và Triều Tiên[4]. Nó được chuyển thể thành các vở kịch, tiểu thuyết, truyện dân gian, truyện dã sử cũng như trong phim ảnh, phim truyền hình nhiều tập và trò chơi điện tử. Nổi bật nhất trong số đó là tác phẩm Tam quốc diễn nghĩa của La Quán Trung, một tác phẩm hư cấu dựa phần lớn theo lịch sử.[5] Ghi chép lịch sử chính thức của thời kỳ này là Tam quốc chí của Trần Thọ, với sự hiệu đính của Bùi Tùng Chi sau này.
Cái chết của Hán Linh Đế tháng 5 năm 189 đã dẫn đến thời kỳ nhiếp chính không không thay đổi của Hà Tiến vốn là Đại tướng quân và sự tái phát của mối bất hòa giữa những hoạn quan và những quan lại khác. Sau khi Hà Tiến bị Trương Nhượng và Thập thường thị giết thì bộ tướng là Viên Thiệu đã thảm sát những hoạn quan trong triều. Sự hỗn loạn trong triều đã mở đường cho thứ sử Tây Lương là Đổng Trác trở về kinh thành Lạc Dương và trấn áp hàng loạt triều chính, mở màn cho những cuộc cuộc chiến tranh sát phạt lẫn nhau của những chư hầu trên toàn chủ quyền lãnh thổ Nước Trung Hoa .Đổng Trác bức bách để vua Hán Thiếu Đế ( Lưu Biện ) phải nhường ngôi cho em là Trần Lưu vương Lưu Hiệp, tức là Hán Hiến Đế và phế Thiếu Đế làm Hoằng Nông Vương rồi sau đó giết đi. Năm 190 liên minh 17 sứ quân do Viên Thiệu đứng đầu gồm có Viên Thiệu, Viên Thuật, Hàn Phức, Khổng Do, Lưu Đại, Trương Mặc, Trương Siêu, Vương Khuông, Viên Di, Kiều Mạo, Khổng Dung, Pháo Tín, Đào Khiêm, Mã Đằng, Công Tôn Toản, Trương Dương, Tôn Kiên đã nổi dậy ở những tỉnh miền đông chống lại Đổng Trác. [ 6 ] Dưới áp lực đè nén này, Đổng Trác phải mang Hiến đế chạy về phía tây tới Trường An vào tháng 5 năm 191. Một năm sau đó, ông ta bị tướng của mình là Lã Bố giết chết khi Lã Bố, Đổng Trác bị Điêu Thuyền li gián. Từ đây, Trung Quốc mở màn trải qua những cuộc giao tranh quân sự chiến lược trong những năm tiếp theo .
Trận Quan Độ và Xích Bích[sửa|sửa mã nguồn]
Năm 191, qua vấn đề tranh giành quyền lực tối cao, giao dịch thanh toán lẫn nhau giữa Hà Tiến và Thập Thường Thị trong cung đã tạo ra mầm mống cho những cuộc bạo loạn sau này, đã có 1 số ít đàm đạo bí hiểm trong liên minh về việc đưa ai lên nối ngôi nhưng những thành viên của liên minh dần bị tàn phá hoặc phải bỏ chạy. Chiến tranh thực sự diễn ra khi Đổng Trác rời bỏ Lạc Dương. Tháng 8 năm 195 vua Hiến Đế phải rời Trường An mở màn một chuyến du hành đầy nguy khốn về phương đông để tìm những người ủng hộ. Năm 196, khi ông gặp Tào Tháo ở Hứa Xương, phần đông những đối thủ cạnh tranh tranh giành quyền lực tối cao cỡ nhỏ đã bị thu phục hay tàn phá bởi những thế lực lớn hơn. Đế chế nhà Hán đã bị san sẻ giữa một số ít lãnh chúa lớn trong những khu vực. Viên Thiệu chiếm phần TT phía bắc gồm có Thanh Châu, Tinh Châu, Ký Châu và U châu ( khu vực tỉnh Hà Bắc và phụ cận lúc bấy giờ ), lan rộng ra quyền lực tối cao lên phía bắc sông Hoàng Hà chống lại Công Tôn Toản, là người chiếm giữ khu vực biên giới phía bắc. Tào Tháo, ở phía nam của họ Viên, bị hấp dẫn vào đại chiến với Viên Thuật là người chiếm giữ vùng lưu vực sông Hoài ( Hoài Nam ) và Lưu Biểu ở miền trung sông Dương Tử ( Kinh Châu ). Xa hơn về phía nam là viên tướng trẻ Tôn Sách ( con Tôn Kiên ) thiết lập quyền lực tối cao tại khu vực hạ lưu sông Dương Tử ( Giang Đông ). Về phía tây, Lưu Chương chiếm Ích Châu trong khi đó Hán Trung và khu vực tây-bắc bị chiếm giữ bởi một số ít những lãnh chúa nhỏ như Trương Lỗ, Trương Tú, Hàn Toại, Mã Đằng .Tào Tháo, sau này là người sáng lập nhà Ngụy, đã nổi binh mùa đông năm 189. Ông đã thu được khoảng chừng 300.000 quân Khăn Vàng cũng như một loạt những nhóm quân sự chiến lược có nguồn gốc bộ tộc vào quân đội của mình. Năm 196 ông ta thiết lập kinh đô cho nhà Hán ở Hứa Xương ( Hứa Đô ) và tăng trưởng nông nghiệp trên cơ sở sử dụng sức lính để tăng thêm lương thảo cho quân đội. Sau khi tàn phá Viên Thuật năm 197 và những lãnh chúa miền đông như giết Lã Bố ( 198 ) và làm suy yếu Lưu Bị ( 199 – 200 ) ở Từ Châu trong một sự sau đó nhanh gọn, Tào Tháo nhằm mục đích sự chú ý quan tâm của ông ta vào phía bắc tới Viên Thiệu, người trong cùng năm đó đã hủy hoại quân địch phía bắc của mình là Công Tôn Toản .Sau nhiều tháng lập kế hoạch, hai bên đã giao tranh tại Quan Độ năm 200. Vượt qua đội quân phần đông hơn của họ Viên ( 110.000 người so với hơn 40.000 quân của Tào Tháo, trong Tam Quốc diễn nghĩa là 700.000 quân Viên so với 70.000 quân Tào ), Tào Tháo đã vượt mặt ông ta và làm tan rã quân miền bắc. Năm 202, Tào Tháo giành trọn vẹn thế dữ thế chủ động sau cái chết của Viên Thiệu và sự chia rẽ của ba con trai ông ta để tiến lên phía bắc sông Hoàng Hà. Ông ta chiếm Nghiệp Thành năm 204 và xâm lăng những tỉnh Ký Châu, Tinh Châu, Thanh Châu và U Châu. Cuối năm 207, sau những chiến dịch nhỏ chống lại người Ô Hoàn ( 乌桓 ), Tào Tháo đã giành được sự thống lĩnh không hề tranh cãi so với miền đồng bằng Hoa Bắc gồm những tỉnh như Liêu Ninh, Sơn Tây, Nội Mông và Bắc Kinh ngày này .Sau khi nhận ra Viên Thiệu bất tài, Lưu Bị chạy về Kinh Châu nương nhờ dưới trướng Lưu Biểu .
Nơi từng diễn ra trận Xích BíchNăm 208, Tào Tháo đưa quân về phía nam với dự tính nhanh gọn thống nhất đế chế. Con Lưu Biểu là Lưu Tông đầu hàng, dâng đất Kinh Châu, Tương Dương cho họ Tào và Tào Tháo hoàn toàn có thể tiến hành một lực lượng thủy quân, lục quân lớn tại Giang Lăng ( khoảng chừng trên 20 vạn ). Tuy nhiên, Tôn Quyền – người kế vị Tôn Sách tại Giang Đông và Lưu Bị sau khi chạy qua Hạ Khẩu, Giang Hạ vẫn liên tục chống cự. Mưu sĩ của Tôn Quyền là Lỗ Túc bảo vệ cho liên minh với Lưu Bị, là người đã thua chạy từ phía bắc. Liên quân của hai nhà khoảng chừng 5 vạn quân giao tranh với thủy quân của Tào Tháo tại Xích Bích vào mùa đông. Sau vài giao tranh nhỏ, cuộc tiến công bằng hỏa công đã là đòn đánh quyết định hành động làm quân Tào Tháo tan vỡ, và buộc ông ta phải tháo chạy hỗn loạn về phương bắc. Chiến thắng của liên quân tại Xích Bích là bảo vệ cho sự sống còn của Lưu Bị và Tôn Quyền và là cơ sở để hình thành nên hai vương triều Thục và Ngô .
Tam Quốc xây dựng[sửa|sửa mã nguồn]
Tam quốc khoảng chừng năm 262, trước khi Thục bị diệt .Sau khi chạy về phía bắc, Tào Tháo thu phục những khu vực ở miền tây-bắc năm 211, đặc biệt quan trọng là trong trận Đồng Quan, ông đã vượt mặt được hai thế lực cát cứ là Mã Siêu và Hàn Toại, qua đó củng cố vững chãi quyền lực tối cao của mình. Ông ta tăng nhanh chức vụ cũng như sức mạnh quân đội, sau cuối đạt đến tước phong Ngụy vương năm 217. Lưu Bị tiến công vào Ích Châu và năm 214 thay thế sửa chữa Lưu Chương quản lý khu vực này, giao cho Quan Vũ quản lý Kinh Châu. Tôn Quyền, trong những năm sau đó bị vướng bận với việc chống lại Tào Tháo tại miền đông nam ở Hợp Phì, giờ đây khởi đầu quan tâm tới mảnh đất Kinh Châu phì nhiêu và miền trung sông Dương Tử. Sự bất hòa giữa hai vương quốc liên minh này ngày càng tăng lên. Năm 219, sau khi Lưu Bị chiếm được Hán Trung và Tương Dương từ Tào Tháo, đại tướng của Ngô là Lã Mông đã bắt giết Quan Vũ và tái chiếm Kinh Châu .Đầu năm 220, Tào Tháo chết, tháng 10 năm đó con ông là Tào Phi phế bỏ vua Hán Hiến Đế, lên ngôi nhà vua chấm hết nhà Đông Hán, đặt quốc hiệu là Ngụy, hiệu Ngụy Văn Đế, đóng đô tại Lạc Dương, Tào Tháo được truy tôn là ” Thái Tổ Vũ Hoàng Đế ” .Năm 221, Lưu Bị cũng tự xưng là Hoàng đế kế tục nhà Hán, tức Tiên chủ của Thục Hán với mục tiêu Phục hồi nhà Hán. ( Quốc gia này trong sử sách gọi là ” Thục ” hay ” Thục-Hán “. ) Trong năm đó, Ngụy ban cho Tôn Quyền tước hiệu Ngô vương. Một năm sau, do việc Tôn Quyền sai Lã Mông bắt giết tướng Thục Hán là Quan Vũ – em kết nghĩa của Lưu Bị và chiếm đóng hàng loạt Kinh Châu, quân đội Thục Hán công bố cuộc chiến tranh với Đông Ngô và giao tranh với quân Ngô tại trận Di Lăng. Tại Hào Đình, Lưu Bị bị tướng của Tôn Quyền là Lục Tốn vượt mặt và phải lui quân về Thục, sau đó qua đời vào năm 222 tại thành Bạch Đế. Sau cái chết của Lưu Bị, Thục và Ngô dưới sự link của Khổng Minh, đã thiết lập lại quan hệ bang giao để chống Tào Ngụy, tạo nên sự không thay đổi của trục ba vương quốc. Cuối năm 222 sau đại thắng Di Lăng, Tôn Quyền tự xưng vua Ngô độc lập với nhà Nguỵ nhưng vẫn nhã nhặn giữ tước hiệu ” Ngô Vương ” cho đến năm 229, Tôn Quyền chính thức khước từ công nhận nhà Ngụy của Tào Phi và lên ngôi nhà vua tại Vũ Xương, xây dựng nhà Đông Ngô. Thế chân vạc Tam Quốc chính thức hình thành .Phần lớn miền bắc trọn vẹn thuộc nhà Ngụy, trong khi đó Thục chiếm miền tây nam gồm có Tứ Xuyên, một phần Vân Nam và Ngô chiếm miền TT phía nam và phía đông. Biên giới phía ngoài của ba vương quốc này bị số lượng giới hạn bởi ảnh hưởng tác động của nền văn minh Nước Trung Hoa. Ví dụ, trấn áp về chính trị của nhà Thục trên biên giới phía nam của mình bị số lượng giới hạn bởi những bộ lạc người Thái trong tỉnh Vân Nam và Myanmar thời nay, còn nhà Ngô không hề vươn tới miền Trung Nước Ta ngày này mà phải sống sót cùng nước Lâm Ấp ( của người Chăm ) .Năm 222, con Lưu Bị là Lưu Thiện lên ngôi kế nghiệp cha. Thất bại của Lưu Bị tại Hào Đình kết thúc thời kỳ thù địch giữa Ngô và Thục và cả hai tận dụng thời cơ này để tập trung chuyên sâu vào những yếu tố trong nước cũng như để đối phó với nhà Ngụy. Đối với Tôn Quyền, thắng lợi này cũng kết thúc sự lo lắng của ông về việc nhà Thục lan rộng ra về phía Kinh Châu và ông hoàn toàn có thể nhòm ngó tới những bộ tộc thiểu số ở phía đông nam, là những bộ tộc mà người Hán gọi chung là ” Sơn Việt “. Năm 234 Tôn Quyền đã tiêu diệt những bộ lạc nổi dậy tại đây. Trong năm này, mười vạn quân Sơn Việt phải đầu hàng Gia Cát Cẩn sau ba năm bị vây hãm ở Đan Dương ( 丹陽 ). Trong số này, bốn vạn người Man Di đã bị bắt đi lính cho nhà Ngô. Trong khi đó nhà Thục cũng gặp sự chống cự của bộ tộc bản xứ ở phía nam. Bộ tộc Di ( 彝族 ) ở phía tây nam đã nổi dậy chống nhà Hán, chiếm giữ Ích Châu. Gia Cát Lượng, để tránh thế hai đầu đối địch, đã dẫn ba cánh quân tiến đánh bộ tộc Di. Quân đội của ông đã đánh 1 số ít trận với vua người Man là Mạnh Hoạch, ở đầu cuối Mạnh Hoạch đã phải đầu hàng. Những người thổ dân ( theo cách gọi của người Hán ) được phép cư trú tại kinh đô nhà Thục ở Thủ Đô như những công dân chính thức và người Di cũng phải đi lính cho nhà Thục .Vào cuối cuộc chinh chiến miền nam của Gia Cát Lượng, liên minh Thục – Ngô đang hưng thịnh và nhà Thục Hán hoàn toàn có thể đem quân lên phía bắc. Năm 227 Gia Cát Lượng đem quân đến Hán Trung, khởi đầu cho những trận đánh với Ngụy ở phía tây bắc. Năm sau, ông cho Triệu Vân ( 趙雲 ) tiến công từ Tà Cốc để nghi binh trong khi tự mình dẫn quân đến Kỳ Sơn. Quân tiên phong do Mã Tốc chỉ huy đã bị vượt mặt tại Nhai Đình và quân Thục phải rút lui. Trong sáu năm tiếp theo Gia Cát Lượng đã vài lần đem quân tiến ra bắc Kỳ Sơn nhưng do hạn chế về lương thảo, và đô đốc nhà Ngụy lúc đó là Tư Mã Ý phòng thủ nên ông đã không thành công xuất sắc. Năm 234 ông đem quân lần cuối tiến công ra bắc, đánh nhau với quân Ngụy tại Vị Nam ở phía nam sông Vị Thủy. Vì cái chết bất ngờ đột ngột của ông, quân Thục lại phải rút lui .Tại thời gian những cuộc đánh lớn của Gia Cát Lượng tiến công miền bắc thì nhà Ngô luôn luôn phải đề phòng chống lại sự xâm lấn của nhà Ngụy. Khu vực quanh Hợp Phì tiếp tục chịu áp lực đè nén của Ngụy kể từ sau trận Xích Bích và là mặt trận cho những trận giao tranh cỡ nhỏ hơn. Do thấp thỏm cuộc chiến tranh nhiều người dân đã phải di cư tới miền nam sông Dương Tử. Sau cái chết của Gia Cát Lượng, những cuộc tiến công vào khu vực Hoài Nam đã tăng lên nhưng không có tác dụng gì, nhà Ngụy không hề phá vỡ phòng tuyến của quân Ngô trên sông, kể cả pháo đài trang nghiêm Nhu Tu ( 濡鬚 ) .
Thời gian cai trị kéo dài của Tôn Quyền là khoảng thời gian sung túc nhất của Đông Ngô. Việc di dân từ phía bắc và “giải quyết xong” các bộ lạc thiểu số Man Di đã làm tăng nhân lực cho nông nghiệp, đặc biệt là ở hạ lưu sông Dương Tử. Vận tải đường sông phát triển, với sự ra đời của các kênh Chiết Đông và Giang Nam. Thương mại với Thục phát triển, với một sự lưu thông lớn của bông từ Thục và sự phát triển của đồ tráng men và công nghệ luyện kim. Vận tải biển đã được hoàn thiện hơn để có thể đến được Mãn Châu và đảo Đài Loan. Về phía nam, các thương nhân Ngô đã đến Luy Lâu và Phù Nam). Với sự phát triển của kinh tế thì văn hóa, nghệ thuật cũng phát triển theo. Tại đồng bằng sông Dương Tử, những ảnh hưởng đầu tiên của Phật giáo đã xuất hiện ở phía nam Lạc Dương. (Xem Phật giáo ở Trung Quốc)
Tấn thống nhất ba nước[sửa|sửa mã nguồn]
Sau khi Khổng Minh Gia Cát Lượng qua đời trong chiến dịch Bắc phạt lần thứ sáu ( CN năm 234 ), vị trí Thừa tướng của ông lần lượt được Tưởng Uyển, Phí Y và Đổng Doãn tiếp đón, chính vì sự trong thời điểm tạm thời yên ổn. Sau năm 258, chính trường nhà Thục Hán ngày càng bị những hoạn quan trấn áp và tham nhũng xảy ra tràn ngập. Điển hình là Hoàng Hạo, lại thêm Hậu chủ Lưu Thiện bất tài nhu nhược, tin dùng hoạn quan, ngày càng xa lánh trung thần khiến Thục Hán trọn vẹn đi trên vết xe đổ của vua Hán Linh Đế trước kia .Cho dù có những cố gắng nỗ lực đầy nghị lực từ Khương Duy, học trò của Gia Cát Lượng, nhà Thục Hán không hề giành được thắng lợi quyết định hành động trước nhà Ngụy. Chín cuộc tiến công ra Bắc của Khương Duy khi được khi thua, nhưng không lấn chiếm được đất đai nào của Ngụy và khiến lực lượng của Thục bị hao mòn .Năm 263, quân Ngụy dưới sự chỉ huy của hai đại tướng là Đặng Ngải và Chung Hội ồ ạt tiến công vào đất Thục bằng ba cánh quân, quân Thục phải rút lui khỏi Hán Trung. Khương Duy lui về Kiếm Các tử thủ. Tướng Ngụy Đặng Ngải cùng với con trai đã đem quân của mình qua Âm Bình, nơi quân Thục không phòng bị, rồi tiến công vượt mặt Gia Cát Chiêm tại Miên Trúc, Thủ Đô lập tức bị rình rập đe dọa. Mùa đông năm đó, quân Ngụy vây hãm chặt Thủ Đô, sau 20 ngày kháng cự ác liệt, toàn bộ binh sĩ nhà Thục sống sót trong thành buông vũ khí sau khi Hậu Chủ Lưu Thiện công bố đầu hàng. Khương Duy lúc đó đang ở Kiếm Các được lệnh đầu hàng và đến hàng tướng Ngụy Chung Hội. Mặc dù ông đã cố gắng nỗ lực gây chia rẽ những tướng Ngụy để thực thi một cuộc hòn đảo chính, Phục hồi lại nhà Thục Hán nhưng mưu kế của ông bị lộ và cả ba tướng đều bị giết, kết thúc sự kháng cự ở đầu cuối của nhà Thục. Nhà Thục Hán chấm hết sau 43 năm sống sót .Từ những năm cuối thập niên 230, những rạn nứt đã Open và ngày càng trở lên rõ nét hơn giữa họ Tào lúc đó đang quản lý và họ Tư Mã. Sau cái chết của Tào Duệ, chủ nghĩa bè đảng đã rõ nét hơn giữa quan nhiếp chính Tào Sảng và tổng chỉ huy quân đội Tư Mã Ý. Cẩn thận hơn, Tào Sảng đã để cho những người thân cận nắm giữ những chức vụ quan trọng và vô hiệu họ Tư Mã, mà ông cho là mối rình rập đe dọa. Sức mạnh của họ Tư Mã, một trong những dòng họ địa chủ lớn ở Trung Quốc thời Hán, đã được tăng thêm bởi những thắng lợi quân sự chiến lược của Tư Mã Ý. Ngoài ra, Tư Mã Ý còn là một nhà kế hoạch và chính trị nổi tiếng. Năm 238 ông vượt mặt cuộc nổi dậy của Công Tôn Uyên và đưa vùng Liêu Đông về dưới sự trấn áp của TW. Cuối cùng, ông vượt qua Tào Sảng trong game show quyền lực tối cao. Nắm lấy thời cơ, nhân lúc những người thuộc phe hoàng gia đi viếng Cao Bình lăng, Tư Mã Ý làm thay máu chính quyền ở Lạc Dương, ép lực lượng của Tào Sảng rời khỏi chính quyền sở tại rồi xử tử họ. Rất nhiều người phản đối về việc quyền lực tối cao nghiêng về mái ấm gia đình Tư Mã quá nhiều ; nổi tiếng nhất là Trúc Lâm Thất Hiền. Một trong bảy người này, Kê Khang, cũng đã bị giết như thể một phần của sự thanh lọc sau khi Tào Phương thất thế .
Sau khi Tư Mã Ý chết, các con là Tư Mã Sư và Tư Mã Chiêu tiếp tục cầm quyền ở Ngụy. Việc đánh dẹp những lực lượng kháng cự trong nước Ngụy như Vô Khâu Kiệm, Gia Cát Đản và chống lại cuộc xâm lấn của đại tướng Khương Duy bên Thục càng khiến thế lực của họ Tư Mã thêm mạnh. Việc tiêu diệt Thục (năm 263), tuy trên danh nghĩa là Ngụy diệt nhưng thực chất là do Tấn vương Tư Mã Chiêu.
Năm 264, Tư Mã Chiêu chết, con là Tư Mã Viêm lên thay tước Tấn vương. Tháng chạp năm sau ( tức tháng 2 năm 266 ), Viêm phế bỏ Ngụy Nguyên đế Tào Hoán lên làm vua, tức là Tấn Vũ ĐếSau cái chết của Tôn Quyền năm 252, không có người kế tục xứng danh, nhà Ngô khởi đầu đi xuống. Trong nước, quyền thần đánh nhau lục đục khiến nội bộ thêm suy yếu. Những cuộc ép chế thành công xuất sắc do Tư Mã Sư và Tư Mã Chiêu thực thi trước những cuộc làm mưa làm gió ở khu vực Hoài Nam ( chủ quyền lãnh thổ Ngụy ) đã làm giảm ảnh hưởng tác động của nhà Ngô .Sau khi Cảnh đế Tôn Hưu chết, Tôn Hạo lên thay lại là người tàn tệ gian ác khiến nhân tâm thêm chia lìa .Năm 269 Dương Hỗ, tướng nhà Tấn tại miền nam, mở màn sẵn sàng chuẩn bị xâm lăng nước Ngô bằng việc thiết kế xây dựng hạm quân và huấn luyện và đào tạo thủy quân tại Tứ Xuyên dưới quyền Vương Tuấn. Bốn năm sau, Lục Kháng, vị tướng giỏi sau cuối của nhà Ngô chết .Kế hoạch xâm lăng của nhà Tấn sau cuối đã diễn ra vào mùa đông năm 279. Tư Mã Viêm ra lệnh tiến công bằng 5 cánh quân đồng thời dọc theo sông Dương Tử từ Kiến Khang tới Giang Lăng trong khi hạm quân từ Tứ Xuyên xuôi dòng tới Kinh Châu dưới sự chỉ huy của những tướng Đỗ Dự, Vương Tuấn. Trước những cuộc tiến công mãnh liệt của quân Tấn, lực lượng nhà Ngô tan rã và Kiến Khang mất vào tháng 3 năm 280. Tôn Hạo đầu hàng, đóng lại một thế kỷ chia cắt đầy dịch chuyển .
Kinh tế – xã hội[sửa|sửa mã nguồn]
Pháp luật, đời sống kinh tế tài chính[sửa|sửa mã nguồn]
Các sử gia Trung Quốc đánh giá và nhận định : thực ra đời sống nhân dân thời Tam Quốc nếu so với cuối thời Đông Hán có phần tốt hơn. Thời Tam Quốc dù là thời chia cắt và tỷ lệ cuộc chiến tranh dày hơn nhưng chính trong thời Đông Hán, nhân dân cũng phải chịu lao dịch nặng, thường phải tòng quân đánh những tộc Ô Hoàn, Tiên Ty .Về đời sống hoạt động và sinh hoạt, những nhà nghiên cứu cho rằng tình hình tốt hơn hẳn. Ngoại trừ Thục Hán trong 9 năm cuối bị hoạn quan Hoàng Hạo thao túng, nhìn chung trong triều đình cả ba nước đều không bị nạn hoạn quan lộng hành. Quan lại lớn nhỏ ở cả ba nước đa phần là những người thanh liêm. [ 7 ]Pháp luật của Tào Ngụy hơi thiên về sự nghiêm khắc. Đến thời Ngụy Minh đế Tào Tuấn, pháp lý được hiệu đính, về sau trở thành cơ sở pháp lý của 1 số ít triều đại khác. [ 7 ]Tào Ngụy cũng sáng lập ra chính sách ” cửu phẩm ” – 9 bậc quan lại. Chế độ này được nhìn nhận là tân tiến hơn so với chính sách Hiếu liêm, Mậu tài thời Đông Hán chỉ dựa vào quyền thế của cha anh và cha vợ mà có được. [ 7 ]Chính sách đồn điền và thủy lợi của Tào Ngụy tuy nhằm mục đích mục tiêu quân sự chiến lược là đa phần nhưng cũng gián tiếp giúp nhiều cho nông dân. [ 7 ]Về tiền tệ, Tào Ngụy sau khi dùng tiền Ngũ thù và thi hành trở lại chủ trương hàng đổi hàng. Tại Tây Thục thực thi chủ trương tiền tệ tốt hơn, một thời hạn phát hành tiền lớn nhưng sau đó Phục hồi tiền Ngũ thù. Thời Gia Cát Lượng chấp chính luôn dùng chủ trương thủ tín với nhân dân nên đời sống ở Thục tương đối không thay đổi. Tôn Quyền cũng phát hành tiền lớn và sau đó lại phát hành tiền lớn ăn 1000 đồng đổi lấy tiền nhỏ của dân .. Về sau, Tôn Quyền thu hết tiền lớn lại. [ 8 ]
Lãnh thổ của ba nước Ngụy, Thục, Ngô rộng hơn thời Đông Hán quay trở lại trước. Ba nước không hề thôn tính được nhau nên tính tới chuyện cùng tăng trưởng ra bên ngoài, tích lũy những bộ tộc láng giềng nhỏ yếu hơn và văn hóa truyền thống kém tăng trưởng hơn. Ngụy thu phục người Tiên Ti, Ô Hoàn ; Thục tích lũy người Di và người Khương ở Thanh Hải ; Ngô thu phục người Việt ở vùng núi ba tỉnh Giang, Chiết, Hoãn. [ 8 ]Về dân số, nhà Ngụy là mạnh nhất. Khi nhà Ngụy mất ( 265 ), vương quốc này có hơn 663.423 hộ mái ấm gia đình và 4.190.891 người trong khoanh vùng phạm vi biên giới của mình. Nhà Thục có 280.000 hộ dân số 940.000 người. Đông Ngô có 523.000 hộ, 2.558.000 người. [ 9 ] Như vậy, nhà Ngụy chiếm hơn 58 % dân số và khoảng chừng 40 % diện tích quy hoạnh. Với những nguồn lực này, nhà Ngụy hoàn toàn có thể có tới hơn 400.000 quân trong khi nhà Thục và Ngô chỉ hoàn toàn có thể có tương ứng 102.000 và 230.000 quân, chiếm khoảng chừng 10 % dân số. Liên minh Thục-Ngô chống lại nhà Ngụy là một liên minh quân sự không thay đổi ; biên giới của ba vương quốc này gần như không đổi khác trong hơn 40 năm. [ 10 ] Cần chú ý quan tâm là trong thời kì này lưu dân chạy loạn rất nhiều, nhất là ba nước mới lập quốc, và những lưu dân thường cố ý che giấu hộ tịch để trốn đinh, trốn thuế nên dân số thực tiễn hoàn toàn có thể cao hơn 20-50 % .Nhà Ngụy khi diệt Thục có dân số gấp 4 lần Thục, khi Tấn diệt Ngô thì dân số gấp 6,3 lần. Đây là nguyên do cơ bản khiến Ngô và Thục lần lượt mất về tay Ngụy và Tấn. [ 11 ]
Thương mại và vận tải đường bộ[sửa|sửa mã nguồn]
Trong thuật ngữ kinh tế sự phân chia thời Tam Quốc phản ánh một thực tế được kéo dài đến tận sau này. Thậm chí trong thời nhà Bắc Tống, bảy trăm năm sau thời kỳ Tam Quốc, có thể nghĩ về Trung Hoa như là một thực thể của ba thị trường khu vực lớn. (Tình trạng của miền tây bắc thì hơi mâu thuẫn, vì nó được liên kết bởi khu vực tây bắc và miền Tứ Xuyên). Sự phân chia địa lý như vậy được nhấn mạnh bởi một thực tế là tất cả các tuyến giao thông chính giữa ba khu vực lớn đều là nhân tạo: Đại Vận Hà (“Kênh đào vĩ đại”) liên kết miền bắc và miền nam, việc vận chuyển qua Tam Hiệp trên sông Dương Tử liên kết nam Trung Hoa với Tứ Xuyên và con đường hành lang (gallery road) nối Tứ Xuyên với miền tây bắc. Sự chia cắt thành ba thực thể riêng rẽ này là hoàn toàn tự nhiên và thậm chí được tiên đoán trước bởi những nhà chính trị như Gia Cát Lượng (Xem thêm Kế hoạch Long Trung 隆中對).
Văn hóa, nghệ thuật và thẩm mỹ và khoa học[sửa|sửa mã nguồn]
Con của Vương Lãng nhà Tào Ngụy là Vương Túc nổi tiếng trong lĩnh vực cổ văn. Có ý kiến cho rằng chính Vương Túc chứ không phải Khổng An Quốc, mới là tác giả của bộ Cổ văn Thượng thư truyện. Con Vương Túc là Vương Bật được đánh giá là thiên tài, người đã chú giải Lão tử, sau đó lại dùng Lão tử giải thích Kinh dịch.[12]
Ba cha con Tào Tháo, Tào Phi và Tào Thực được đời sau xếp vào hàng những nhà thơ tiêu biểu cuối thời Đông Hán, đầu thời Tam Quốc. Ngoài thơ ca, Tào Thực còn nổi tiếng với bài phú đài Đồng Tước. Tào Phi tuy kém Tào Thực một bậc nhưng chính là người mở đầu cho thể thơ thất ngôn. Về tiểu thuyết, thời Tam Quốc có Lục dị ký và truyện ma quỷ Sưu thần ký, cũng được cho là của Tào Phi.[13]
Một học giả nổi tiếng khác là Cam Bảo, để lại tác phẩm Ngụy Tấn Xuân thu, đây chính là tài liệu mà sau này Bùi Tùng Chi thời Lưu Tống dùng để chú giải Tam Quốc chí. Ngoài ra, còn có các nhà sử học khác như Ngư Quyền viết Ngụy lược, Vi Chiêu viết Ngô thư và Tiêu Chu nhà Thục Hán viết Cổ sử khảo.[13]
Về thẩm mỹ và nghệ thuật, lúc bấy giờ Bảo tàng Mỹ thuật Boston ( Mỹ ) còn lưu giữ bức tranh hai người du xuân rất sinh động. Trong nghệ thuật và thẩm mỹ kiến trúc, những chùa Phật giáo, miếu của Đông Ngô rất tăng trưởng : Vũ Xương có chùa Tuệ Bảo, Kiến Nghiệp có viện Thủy Tướng và chùa Bảo Ninh, Ngô huyện có chùa Thông Huyền, huyện Cần có chùa Đức Nhuận. Ở miền bắc, Tào Tháo dựng đài Đồng Tước sau khi thua trận Xích Bích. [ 13 ]
Về khoa học, thời Tam Quốc đã bắt đầu ứng dụng ma túy và dùng thủ thuật lấy sỏi mật ra. Tên tuổi của danh y Hoa Đà còn truyền đến nhiều đời sau. Người nước Ngụy là Mã Quân có công phát minh ra xe chỉ nam, xe bắn đá; đồng thời cũng được xem là người phát minh ra guồng nước. Ngoài ra, còn có nhà toán học Lưu Huy, tác giả của bộ Hải đảo toán kinh.[13]
Những trận chiến lớn[sửa|sửa mã nguồn]
Các nhân vật chủ chốt[sửa|sửa mã nguồn]
- Lịch sử Trung Quốc, Nhà xuất bản Giáo dục, 1995
- Kể chuyện Tam Quốc – Lê Đông Phương (Cao Tự Thanh dịch), Nhà xuất bản Đà Nẵng, 2007
- Tam Quốc bình giảng – Nguyễn Tử Quang, Nhà xuất bản Tổng hợp An Giang, 1988
- Lịch sử Trung Quốc từ thượng cổ đến Năm đời mười nước – Học viện quân sự cấp cao, 1992
- Tam quốc chí của Trần Thọ (233-297) viết
- The Chronicle of the Three Kingdoms (220-265) Chapters 69-78 from the Tz*U Chih T’ung Chien. translated by Sima, Guang ( 1952 ) .. translated by Achilles Fang, Glen William Baxter and Bernard S. Solomon. Cambridge, MA : Harvard University Press .
- Hill, John E. 2004. The Peoples of the West from the Weilue 魏略 by Yu Huan 魚豢: A Third Century Chinese Account Composed between 239 and 265. University of Washington, Draft annotated English translation.
Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]
| Tiền nhiệm: Nhà Hán |
Tam Quốc 220 – 280 |
Kế nhiệm: Nhà Tấn |
