Bản đồ quốc tế chỉ vị trí của châu Âu
Hình châu Âu tổng hợp từ vệ tinh
Bạn đang đọc: Châu Âu – Wikipedia tiếng Việt
Châu Âu hay Âu Châu (tiếng Latinh: Europa, tiếng Anh: Europe) về mặt địa chất và địa lý là một bán đảo hay tiểu lục địa, hình thành nên phần cực tây của đại lục Á-Âu, hay thậm chí Âu-Phi-Á, tùy cách nhìn. Theo quy ước, nó được coi là lục địa, trong trường hợp này chỉ là sự phân biệt thuần về văn hóa hơn là địa lý. Phía Bắc giáp Bắc Băng Dương, phía Tây giáp Đại Tây Dương, phía Nam giáp Địa Trung Hải và biển Đen, tuy nhiên về phía Đông thì hiện không rõ ràng. Tuy nhiên có thể coi dãy núi Ural được coi là vùng đất với địa lý và kiến tạo rõ rệt đánh dấu ranh giới giữa châu Á và châu Âu (xem chi tiết trong bài Địa lý châu Âu). Khi được coi là lục địa thì châu Âu thuộc loại nhỏ thứ 2 thế giới về diện tích, vào khoảng 10.600.000 km², và chỉ lớn hơn Châu Đại Dương. Xét về dân số thì nó là lục địa xếp thứ 4 sau châu Á, châu Phi và châu Mỹ.
Tên gọi trong tiếng Việt của châu Âu bắt nguồn từ tên gọi tiếng Trung “歐洲” (âm Hán Việt: Âu châu). Chữ “Âu” 歐 trong “Âu châu” 歐洲 là gọi tắt của “Âu La Ba” 歐羅巴.[1][2] “Âu La Ba” (歐羅巴 – “Ōu luó bā”) là phiên âm tiếng Trung của danh xưng tiếng Bồ Đào Nha “Europa”.[1]
Từ ” Europa ” trong tiếng Bồ Đào Nha bắt nguồn từ tên gọi tiếng La-tinh ” Europa “. [ 1 ]Nàng Europa ( tiếng Hy Lạp : Ευρώπη ; xem thêm Danh sách những địa điểm Hy Lạp cổ đại ) là một công chúa con vua Agenor xứ Týros trong truyền thuyết thần thoại Hy Lạp, bị thần Zeus – cha của những vị thần – dưới dạng một con bò trắng dụ đưa đến hòn đảo Crete ( Kríti ), tại đó nàng hạ sinh Minos – sau là chúa hòn đảo Crete. [ 3 ] [ 4 ] Trong những tác phẩm của Homer, Ευρώπη là tên vị hoàng hậu thần thoại cổ xưa của hòn đảo Crete, chứ không phải địa điểm. Sau đó, từ này trở thành tên gọi của mảnh đất Hy Lạp và đến năm 500 TCN, ý nghĩa của nó được dùng rộng ra cho cả phần đất đó lên tận phía bắc .
Xét rộng ra thì từ này trong tiếng Hy Lạp gồm hai từ eurys (“rộng”) và ops (“mặt”), tuy nhiên giả thuyết này không rõ ràng. Một số nhà ngôn ngữ học đưa ra một giả thuyết khác dựa trên nguồn gốc dân gian là từ này có gốc từ tiếng Semit, bản thân lại mượn từ erebu trong tiếng Akkad, nghĩa là “mặt trời lặn” (tức phương Tây) (xem thêm Erebus). Đứng từ phía châu Á hay Trung Đông thì đúng là Mặt Trời lặn ở phần đất châu Âu–mảnh đất phía tây. Cũng thế, tên gọi châu Á có gốc từ asu trong tiếng Akkad, nghĩa là “mặt trời mọc”, chỉ vùng đất phía đông dưới góc nhìn của một người Lưỡng Hà.
Ở Nước Ta, châu Âu còn được biết đến với cái tên ” Lục địa già “, [ 5 ] chú ý quan tâm phân biệt với thuật ngữ Cựu Thế giới để chỉ Lục địa Phi-Á Âu .
Bản đồ châu Âu chứa các liên kết, thể hiện các biên giới địa lý thông thường[6] (chú thích: đen = nằm hoàn toàn ở châu Âu; xanh lam = nằm trên cả châu Á và châu Âu; xanh lá cây = đôi khi được tính vào châu Âu nhưng theo địa lý nằm ngoài biên giới châu Âu)
Sự hình thành của châu Âu[sửa|sửa mã nguồn]
Châu Âu có quá trình lịch sử xây dựng văn hóa và kinh tế lâu đời, có thể xét từ Thời đại đồ đá cũ (Paleolithic). Việc khám phá ra những viên đá hình bàn tay có độ tuổi cách đây 800.000 năm theo phương pháp định tuổi cácbon mới đây tại Monte Poggiolo, Ý, có thể có những ý nghĩa đặc biệt.
Nền văn minh Hy Lạp cổ đại được coi là ” Bà mẹ của châu Âu “. [ 7 ] Tương truyền, người Troia ở Tiểu Á đã bắt cóc vợ của vua Menelaus người Hy Lạp. Để đáp trả, quân Hy Lạp vượt biển tạo ra sự cuộc cuộc chiến tranh thành Troia, và phá vỡ được thành này. [ 8 ] Nền văn hóa truyền thống Hy Lạp bấy giờ có biết bao nhiêu là anh tài xuất chúng như Homer, Hesiod, Callinus người xứ Ephesus, Xenophanes người xứ Colophon … về thi ca, Aristotle và Plato về triết học, Pythagoras người hòn đảo Samos về toán học, Herodotos, Thucydies, Xenophon … về sử học. [ 9 ] [ 10 ] Trong những thành bang Hy Lạp cổ, Nhà nước chính trị đầu sỏ Sparta ( Lacedaemon ) thì tập trung chuyên sâu thiết kế xây dựng chủ nghĩa quân phiệt, còn nước Cộng hòa Athena dân chủ thì tăng trưởng hoàng kim dưới thời cầm quyền của lãnh tụ Perikles. [ 7 ] Cũng có những Nhà nước quân chủ, tỷ như hòn đảo Samos của ông vua hải tặc Polycrates, và cũng có những Nhà nước độc tài, nổi bật là những thành bang chư hầu của người Ba Tư ở Tiểu Á ( Từ năm 559 trước Công Nguyên ( TCN ) vua Cyrus Đại Đế khởi lập Đế quốc Ba Tư và chinh phạt phần phía đông cũng nền văn minh Hy Lạp ). [ 10 ] [ 11 ] Nhờ kĩ năng của mình, những chiến binh Hy Lạp ở châu Âu đã cầm chân và đánh tan tác quân xâm lược Ba Tư trong những trận đánh lừng lẫy. [ 11 ] [ 12 ] Người Hy Lạp cũng tổ chức những kỳ Thế vận hội trên núi Olympus, trong đó có nhiều môn tranh tài. [ 10 ] Người Athena kể từ thời Perikles là TT của nền văn minh Hy Lạp xưa. [ 10 ] Nhưng từ năm 431 TCN đến năm 404 TCN, người Sparta đánh Athena trong cuộc Chiến tranh Peloponnesus dẫn đến sự suy sụp của thành bang Athena cũng như của chính sách dân chủ, thống soái Sparta là Lysandros ca khúc khải hoàn. [ 9 ] Tuy Athena nỗ lực hồi sinh nhưng họ không thể nào làm đàn anh của quốc tế Hy Lạp cổ. Nhưng đến Sparta hùng mạnh cũng bị quân Thebes vượt mặt trong trận Leuctra vào năm 371 TCN. Vào thế kỷ thứ IV trước Công nguyên, khi tộc Hy Lạp cứ đánh nhau suốt mà không có ai làm bá chủ, Vương quốc Macedonia vươn lên, vua Philippos II xuất chinh đánh tan nát liên quân Athena – Thebes, dẫn đến sự kết liễu nền độc lập của những thành bang Hy Lạp. [ 13 ] Vào thế kỷ thứ IV trước Công nguyên, tộc Hy Lạp có Vương quốc Macedonia vươn lên, vua Alexandros Đại Đế ( trị vì : 336 – 323 trước Công nguyên ) lan rộng ra bờ cõi quốc gia cho đến tận sông Ấn trong một loạt cuộc chinh phạt lẫy lừng của ông, nhưng những cuộc cuộc chiến tranh liên miên này kết thúc sau khi ông qua đời. [ 14 ]Nhờ có Alexandros Đại Đế mà nền văn minh Hy Lạp truyền bá can đảm và mạnh mẽ đến Á châu, tạo nên những vương quốc Hy Lạp hóa. [ 14 ] Vào năm 753 TCN, Vương quốc La Mã sinh ra với việc vua Romulus gầy dựng ” kinh thành vĩnh cửu ” La Mã. [ 7 ] Sau khi lật đổ vua Tarquin Kiêu hãnh và năm 510 trước Công Nguyên thì người La Mã thiết lập nền Cộng hòa do những quan Tổng tài trị nước. Thoạt đầu họ lâm chiến với Vương quốc Ipiros do vua Pyrros trị vì ( 282 – 272 TCN ), và dù bắt đầu ông vua mạo hiểm này giữ được xứ Syracuse, [ 15 ] Syracuse thất thủ và nhà toán học lỗi lạc Archimedes bị lính La Mã giết hại trong trận chiến này ( 212 TCN ). [ 10 ] Trước vó ngựa của người La Mã, nền văn minh Hy Lạp cùng những vương quốc sau cuối đã chinh phạt được nền văn minh Hy Lạp xưa, và từ từ hủy hoại luôn cả những vương quốc Hy Lạp hóa. [ 7 ] Thời bấy giờ, Cicero là nhà hùng biện xuất sắc nhất của La Mã. [ 15 ] Danh tướng Julius Caesar thắng lớn trong những cuộc nội chiến La Mã, khi ông ta lên làm nhà độc tài, có người cảm thấy sợ hãi nền Cộng hòa sụp đổ nên đã lập mưu giết ông vào năm 44 trước Công Nguyên. Cuối cùng cháu ông là Augustus lật đổ chính sách Cộng hòa và lên ngôi Hoàng đế, thành công xuất sắc vang dội trong việc thiết lập Đế quốc La Mã. [ 16 ] Vào năm 9, quân La Mã đại bại trong trận chiến Teutoburg với những bộ lạc người German do tù trưởng Hermann chỉ huy. Cuộc xâm lược Đức của người La Mã trọn vẹn thất bại và chiến công hiển hách giải phóng Đức của Hermann đã mở đường cho sự tăng trưởng riêng không liên quan gì đến nhau của nền văn hóa truyền thống dân tộc bản địa Đức. [ 17 ] Nền văn minh La Mã sản sinh những nhân tài sử học như Titus Livius, Plutarchus. [ 15 ] Cùng thời đó, Ki-tô giáo cũng sinh ra ở Tây Á, với những lời giáo huấn của Chúa Giêsu người xứ Nazareth. Ngài bị đóng đinh tại Jerusalem dưới triều Hoàng đế Tiberius ( trị vì : 14 – 37 ). [ 18 ] Khi quân La Mã xâm lược hòn đảo Anh, vị Nữ hoàng tóc đỏ Boudicca lôi kéo nhân dân kháng chiến, nhưng bị vượt mặt. [ 19 ] Đế quốc La Mã thái bình thạnh trị dưới những triều Hoàng đế Nerva, Traianus, Hadrianus, Antoninus Pius và Marcus Aurelius từ năm 96 đến năm 180. Nerva tương hỗ người bần hàn, Traianus thì sáng suốt và có tài dụng binh, Hadrianus thì bảo trợ nghệ thuật và thẩm mỹ và kiến trúc, Antoninus Pius thì hiển đức còn Marcus Aurelius thì quả là một ông vua – hiền triết đức độ, với niềm tin nghĩa vụ và trách nhiệm cao. [ 18 ] Người Goth ( tộc German ) tiến công La Mã vào năm 250 và tiêu diệt quân đội của Hoàng đế Decius, giết được cả Decius. [ 16 ] [ 20 ] Sau một thời kỳ đại loạn, Hoàng đế Diocletianus ( trị vì : 284 – 305 ) gầy dựng lại cơ đồ La Mã, xuất chinh thắng địch mang lại vẻ vang cho Đế quốc. Với những Hoàng đế Domitianus, Marcus Aurelius, Decius và Diocletianus, Ki-tô giáo bị trấn áp hung tàn. Cũng từ thời Diocletianus, Đế quốc La Mã bị chia cắt thành 2 nước. [ 18 ] Ông trị vì phần phía đông, từ đó khởi lập Đế quốc Đông La Mã. Hoàng đế Constantinus I Đại Đế dời đô về thành Tân La Mã, từ đó thành La Mã không còn làm kinh đô của quốc gia mà chính nó lập ra nữa. [ 21 ] Với những chiến công hiển hách của Constantinus I Đại Đế, Đế quốc La Mã thống nhất. [ 22 ] Cũng trong thời gian này lần tiên phong Ki-tô giáo trở thành quốc giáo của La Mã. [ 23 ]Người Goth càng ngày hùng mạnh làm Hoàng đế Theodosius I Đại Đế phải gặp nhiều nguy hiểm, để bảo vệ Đế quốc La Mã. [ 24 ] Trong triều vua này Ki-tô giáo trọn vẹn là tôn giáo hợp pháp duy nhất của Đế quốc La Mã. [ 25 ] Khi ông qua đời vào năm 395, Đế quốc La Mã không khi nào được thống nhất nữa. [ 26 ] Vào năm 410, khi có loạn người La Mã phải rời khỏi hòn đảo Anh, tạo điều kiện kèm theo cho nước Anh trỗi dậy. [ 21 ] Vào năm 441, vua Attila kéo đại binh Hung Nô vào phá tan tành vài thành phố của người Tây La Mã, tuy nhiên quân Tây La Mã của danh tướng Flavius Aetius hợp binh với vua người Tây Goth là Theodoric và đánh tan tác quân đội tinh luyện của Attila trong trận đánh lớn tại Chalons ( 451 ). Mối rình rập đe dọa từ người Hung Nô bị đẩy lùi. [ 27 ] Trước cuộc tiến công của người German, Đế quốc Tây La Mã sụp đổ vào năm 476 đời Hoàng đế Romulus Augustus. [ 28 ] Từ đó, châu Âu đã bước vào một thời kỳ dài đầy dịch chuyển thường được biết đến dưới tên gọi Thời kỳ Di cư. Thời kỳ đó còn gọi là ” Thời kỳ Đen tối ” theo những nhà tư tưởng Phục Hưng, và là ” Thời kỳ Trung cổ ” theo những nhà sử học đương đại và những người thuộc trào lưu Khai sáng. Trong suốt thời hạn này, những tu viện tại Ireland và những nơi khác đã gìn giữ cẩn trọng những kỹ năng và kiến thức đã được ghi chép và tích lũy trước đó. Đến năm 610, người Avar và Quân đội Ba Tư tiến đánh Đế quốc Đông La Mã, Hoàng đế Phocas không giữ được nước, bị Heraclius hạ bệ. Là người có tài dụng binh, Heraclius phản công đại phá tan nát quân Ba Tư, Đế quốc Ba Tư đại bại vào năm 627. Nhưng đúng lúc đó, người Ả Rập Hồi giáo trỗi dậy mãnh liệt dưới sự chỉ huy của nhà tiên tri Muhammad ở Tây Á. Vào năm 632, vó ngựa của người Ả Rập tung hoành trên Đế quốc Đông La Mã. Hoàng đế Heraclius xuất chinh, bị thảm bại tại Yarmouk ( 636 ). [ 29 ] Vào năm 638, ông liên tục mất thành Jerusalem về tay quân Ả Rập do Khalip Omar thân chinh thống suất. Bước tiến của người Ả Rập vào Âu châu chỉ bị một bộc lạc người German là người Frank do Karl Búa Sắt chỉ huy chặn lại tại Tours ( 732 ). [ 25 ] Dưới triều vua Karl I Đại Đế ( trị vì 768 – 814 ), Đế quốc Frank cường thịnh tung hoành ngang dọc khắp cõi Âu châu. Đế quốc Frank bấy giờ có cương thổ từ biển Đại Tây Dương cho đến sông Danube, từ Hà Lan cho đến Provence. Ông cũng củng cố vùng núi Pyrenees nhằm mục đích chống lại những cuộc cướp phá của quân Ả Rập. Vào năm 800, Giáo hoàng Lêô III tấn phong Karl I Đại Đế làm Hoàng đế. Từ đây, một Đế quốc Ki-tô giáo ở Tây phương được hình thành, độc lập với Đế quốc Đông La Mã. Chế độ phong kiến được dựng xây, người Frank bấy giờ coi như đã hợp nhất Âu châu, nhưng sự thống nhất này cũng tan thành mây khói sau khi Hoàng đế Karl I qua đời. Các vua kế tục Karl I Đại Đế đánh lẫn nhau, và theo Hiệp định Verdun ( 843 ) thì những vương quốc Đức và Pháp sinh ra. [ 30 ]
Vua Heinrich der Finkle (trị vì: 912 – 936) là người có công đưa nước Đức trở thành một liệt cường của châu Âu thời Trung Cổ. Ông ngự tại kinh thành Mamleben ở vùng núi Harz, và chinh đông, dựng xây các thành phố đồng thời ngăn chặn những cuộc xâm lược của người Magyar, người Slavơ và ngưới Đan Mạch. Con ông là vua Otto I người xứ Sachsen (trị vì: 936 – 973) xuất chinh đập tan tác quân xâm lược Magyar trong trận Lechfeld vang danh (955). Bước tiến công của người Magyar vào châu Âu hoàn toàn bị đẩy lùi. Sau chiến công hiển hách, vua Otto I được Giáo hoàng Gioan XIII tấn phong làm Hoàng đế, từ đây khởi lập Đế quốc La Mã Thần thánh. Trong khi ấy, Đế quốc Đông La Mã hưng thịnh với Hoàng đế Basil I (trị vì: 867 – 886), người có tài trị quốc đã củng cố sự vững mạnh của Đế quốc. Các Hoàng đế Leōn VI ho Sophos (886 – 912) và Kōnstantinos VII Porphyrogennētos (trị vì: 913 – 959) đưa kinh kỳ Constantinopolis trở nên phồn vinh và khuếch trương thương mại.[31] Thời bấy giờ, ở vùng Balkan một quốc gia hùng mạnh trỗi dậy, trở thành kẻ kình địch của Đế quốc Đông La Mã. Đó là Đệ nhất đế chế Bulgaria, do các thủ lĩnh dũng mãnh Terbel, Crum và Omartag khởi lập. Người Bulgaria theo Ki-tô giáo Chính Thống, nhưng điều này không thể ngăn họ đánh nhau với người Đông La Mã. Sa hoàng Crum đã tuyên chiến với người Đông La Mã, tiêu diệt Hoàng đế Nicephorus I Dưới triều Sa hoàng Simeon I (trị vì: 893 – 927), ông xưng “Quốc vương và Đấng cầm quyền chuyên chính của người Hy Lạp và Bulgaria”, khởi binh đánh thành Constantinopolis nhưng thất bại (924).[32] Sang đời Sa hoàng Samuel (trị vì: 927 – 1014), ông dời đô về thành Ochrid tráng lệ. Hoàng đế Basil II đánh tan tác quân Bulgaria, lại còn đui mù đám tù binh, làm cho Samuel đau khổ và chết. Trong thời gian đó, vào năm 997, István I lên làm thủ lĩnh của người Magyar, sáng lập Vương quốc Hungary vào năm 1001[33] Từ thập niên 1030, người Thổ Seljuk hưng thịnh lên, liền tiến công Đế quốc Đông La Mã và thắng trận lớn ở Manzikert gần hồ Van (1071).[34] Họ còn xâm phạm đến Vương quốc Gruzia hùng mạnh của vua David IV (trị vì: 1089 – 1125), nhưng ông xuất chinh đánh lui quân Seljuk ra khỏi kinh đô Tbilisi. Dưới triều Nữ vương Tamara, cung đình Gruzia bước vào giai đoạn hoàng kim. Văn hóa nở rộ, nhà thi hào Shot’ha Rust’aveli – từng được giáo dưỡng tại Hy Lạp – làm quan trong Triều đình Tamara và được coi là người tiếp bước cho cao trào Phục Hưng. Trước bước tiến mãnh liệt của người Thổ Seljuk, từ năm 1096 cho đến năm 1291, người Ki-tô giáo phải tiến hành tám cuộc Thập tự chinh lớn và nhiều cuộc chiến nhỏ chống người Ả Rập và người Seljuk. Một ví dụ điển hình là cuộc Thập tự chinh lần thứ ba do vua Anh Richard I, vua Pháp Philippe II Auguste và Hoàng đế La Mã Thần thánh Friedrich Barbarossa tiến hành, thất bại trong việc giành lại Jerusalem từ tay người Ả Rập. Cháu của Friedrich I Barbarossa là Friedrich II (trị vì: 1211 – 1250) vừa giữa nghiệp đế vừa làm vua xứ Sicilia.[34] Là một “Kỳ nhân thiên hạ” (stupor mundi) ông khuếch trương nền văn hóa, đặt mầm mống cho thời kỳ Phục Hưng. Trong Đế quốc La Mã Thần thánh rộng lớn, Hoàng đế cũng muốn gầy dựng một nền thái binh thịnh trị.[35] Sau thời ông thì Ý cũng có một nhân tài xuất sắc của nền thi ca Trung Cổ là nhà thi hào Dante Alighieri (1265 – 1320).[36] Trong khi đó, vua Anh là John Lackland (trị vì: 1199 – 1216) bị mất xứ Normandy về tay người Pháp sau thất bại trong trận Bouvines (1214). Vào năm 1215, triều thần Anh ép John Lackland phải ký kết “Đại Hiến chương” (1215), mở ra truyền thống dân chủ của nước Anh.[34][37]
Đời vua Edward III (trị vì: 1327 – 1377), nước Anh lâm vào cuộc Chiến tranh Một trăm năm tàn khốc.[38] Đây là một cuộc chiến có nhiều giai đoạn lẻ tẻ. Ông ngự giá thân chinh hủy diệt thủy binh Pháp trong trận Sluys (1340), sau đó liên tiếp đánh bại quân Pháp trong trận Cressy vào năm 1346 và trận Poitiers vào năm 1356. Vua Henry V cũng xuất chinh đại phá quân Pháp trong trận Agincourt vào năm 1415. Trong trận Castillion vào năm 1453 quân Anh đại bại và cuộc chiến tranh mới chấm dứt. Nhưng vào năm 1475, vua Edward IV thân chinh khởi binh đánh Pháp, buộc người Pháp phải triều cống cho Vương quốc Anh.[39] Cũng trong thời bấy giờ, khi người Thổ Seljuk suy sụp, người Thổ Ottoman trỗi dậy với Sultan Osman I (trị vì: 1281 – 1326). Trước vó ngựa khủng khiếp của người Thổ Ottoman, Đệ nhị đế chế Bulgaria đại bại phải chấp nhận làm chư hầu cho họ vào năm 1366. Tiếp theo đó, quân Ottoman hủy diệt quân đội Serbia trong trận Kosovo (1389) ác liệt. Sau cùng, Bulgaria bị sáp nhập vào Đế quốc Ottoman. Vào năm 1396, vua Hungary là Sigismund tổ chức Thập tự chinh, bị Sultan Bayezid I đánh cho đại bại trong trận Nicopolis trên sông Danube.[40] Sau khi Sultan Murad II đánh tan tác một cuộc Thập tự chinh trong trận Varna (1444), Sultan Mehmed II công thành Constantinopolis và kết liễu Đế quốc Đông La Mã.[41] Thời bấy giờ, nhà Habsurg của các Đại Quận công Áo lên làm Hoàng đế La Mã Thần thánh, đóng đô tại thành Viên.[42][43] Đại Quận công Áo Karl lên ngôi Hoàng đế tức Karl V vào năm 1519. Vào năm 1526, ông trị vì một Đế quốc rộng lớn hơn bất kỳ một Đế quốc nào trong lịch sử Âu châu kể từ thời Karl I Đại Đế.[44] Quân đội Đế quốc La Mã Thần thánh đại thắng trong trận chiến Pavia chống vua Pháp là François I vào năm 1526.[45] Nhưng cũng trong thời này, ngọn lửa của phong trào Kháng Cách bùng lên với nhà thần học Đức lừng danh Martin Luther (1483 – 1546). Vào năm 1517, ông dán “95 luận đề” tố cáo việc Giáo hoàng sử dụng phép ân xá (indulgence) trên cửa Thành trị – Giáo đường Wittenberg. Phong trào Kháng Cách có lối suy nghĩ khác với thần học Trung Cổ về việc Thiên Chúa cứu rỗi các linh hồn khỏi tội lỗi. Điều này khiến Triều đình Karl V phải bận tâm vào việc trừng trị Kháng Cách.[46] Nhưng một nhóm Vương hầu người Đức cũng đứng về phe Luther cả.[47] Người Bắc Âu nhanh chóng tiếp nhận tư tưởng này.[48]
Trong khi ấy, việc những danh sĩ Đông La Mã chạy sang Ý sau khi kinh kỳ Constantinopolis thất thủ đã tạo nên trào lưu Phục Hưng ở những nước phương Tây, là sự phục sinh của hai nền văn minh Hy Lạp và La Mã cổ đại, qua văn chương và thẩm mỹ và nghệ thuật. Kiến trúc Âu châu thời đại này đã quay trở lại về với lối kiến trúc Hy Lạp – La Mã xưa. Những khu công trình tiêu biểu vượt trội của trào lưu Phục Hưng là hoàng cung và văn phòng công cộng. [ 49 ] Một trong những danh nhân tiêu biểu vượt trội của trào lưu văn hóa truyền thống Phục Hưng là nhà họa sỹ người Ý Leonardo da Vinci ( 1452 – 1519 ). Trào lưu văn hóa truyền thống Phục Hưng là ảnh hưởng tác động trọn vẹn không nhỏ so với lối tâm lý của người Âu châu và cùng với trào lưu Kháng Cách mở ra thời kỳ cận đại. [ 50 ] Nhưng trào lưu này ít được đảm nhiệm ở những nước thuộc Đế quốc Ottoman, và có chúc ít khu công trình kiến trúc tại Đại Công quốc Moskva. [ 51 ] Đời Sultan Selim I ( trị vì : 1520 – 1520 ), Đế quốc Ottoman trong thời điểm tạm thời không còn là mối lo lắng của người Âu châu nữa do họ chuyển sang đánh những nước Tây Á và Bắc Phi. Con của Selim I là vị Sultan kiêu hùng. Suleiman I ( trị vì : 1520 – 1566 ), quân Ottoman lại phát động Thánh chiến chống những nước Ki-tô giáo, chinh phạt thành Beograd và hòn đảo Rhodes. Người Hungary bị mất vua, mất nước. Em của Hoàng đế Karl V là Ferdinand I lên làm vua của một phần đất Hungary, liên tục cuộc tranh hùng Áo – Ottoman. [ 44 ] Suleiman I thân hành kéo đại quân đến đánh kinh thành Viên nhưng thất bại vào năm 1529. [ 52 ] Khi đó, tại Đại Công quốc Moskva, Ivan IV ( trị vì : 1533 – 1584 ) xưng làm Sa hoàng, khởi lập nước Nga Sa hoàng. Là ông vua hùng tài đại lược, ông thân chinh đánh người Kazan vào năm 1547 và với thắng lợi trong đại chiến này, nước Nga mở mang cương thổ đến miền Siberia. Quân Nga cũng sở hữu xứ Astrakhan. [ 53 ]Trong thời đại này có hai biến cố lớn : Christopher Columbus tìm ra châu Mỹ, đồng thời người châu Âu đã vượt được mũi Hảo Vọng. Qua đó, châu Âu có tầm nhìn ra ngoài quốc tế, năng lực của những nhà hàng hải để giúp cho người châu Âu mở màn vượt biển mà triển khai chủ nghĩa thực dân. [ 54 ] Các Đế quốc Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha cũng triển khai khám phá thuộc địa, sở hữu được không ít đất đai ở châu Mỹ La Tinh. [ 49 ] Tiếp theo là những nước Pháp, Hà Lan và Anh đã hình thành nên những Đế quốc thực dân với bạt ngàn đất đai và gia tài tại châu Phi, châu Mỹ, và châu Á. Trong khi ấy, Đế quốc Ottoman khuếch trương bành trướng và lâm chiến với Vương quốc Ba Lan và Đại Công quốc Litva vào năm 1620. Ban đầu, người Thổ Nhĩ Kỳ thắng lớn, nhưng sau đó quân Kỵ binh Ba Lan phản công đánh tan nát đại quân Ottoman do đích thân Sultan Osman II chỉ huy trong trận Chocim ( 1621 ). [ 55 ] Vương quốc Ba Lan và Đại Công quốc Litva – vốn là một nhà nước Cộng hòa có vua do dân bầu lên – cũng đạt đến đỉnh điểm chói lọi. [ 56 ] Cùng thời, Đế quốc Thụy Điển vươn lên trở thành một liệt cường đáng gờm ở phương Bắc, với ông vua hùng tài đại lược Gustav II Adolf ( trị vì : 1617 – 1632 ), với một nền chính trị vững chãi, một lực lượng Thủy binh hùng hậu và Quân đội tinh luyện. Thấy nước Nga đang biến loạn, ông xuất chinh hạ được thành Gdov vào năm 1614. Vào năm 1617, Sa hoàng Mikhail I Romanov phải nhượng đất đai cho Thụy Điển, đổi lại Nga giành lại được vùng Novgorod vốn từng bị quân Thụy Điển xâm lăng. [ 57 ] Sau đó, người Thụy Điển quay sang vượt mặt Ba Lan – Litva ( 1621 ). [ 58 ] Quân Ba Lan hợp lực với Quân đội Đế quốc La Mã Thần thánh chặn chân quân Thụy Điển vào năm 1629, từ đó người Thụy Điển nhận thấy mối rình rập đe dọa từ người Áo. Trước đó, cuộc Chiến tranh Ba Mươi năm đã bùng nổ giữa liên minh Công giáo do người Áo đứng vị trí số 1 và liên minh Kháng Cách trong Đế quốc La Mã Thần thánh. Vua Đan Mạch là Christian IV xuất binh sang Đức nhưng bị liên quân Công giáo đánh đại bại vào năm 1626. Do đó vào năm 1629, vua Gustav II Adolf ngự giá thân chinh cùng đại quân tiến vào Đức làm minh chủ của liên minh Kháng Cách. Sau nhiều trận thắng, Gustav II Adolf quyết tử. Người Pháp tuy theo Công giáo nhưng thù địch với Áo nên nhảy vào tham chiến, thành thử cuộc chiến tranh chấm hết với Hoà ước Westfalen vào năm 1648, Kháng Cách vĩnh cửu. [ 59 ] Thụy Điển và Pháp lan rộng ra bờ cõi. [ 60 ] Vua Louis XIV ( trị vì : 1643 – 1715 ) là người có công gầy dựng Nhà nước quân chủ chuyên chế ở Pháp. Trong thời đại này, Pháp là vương quốc hùng mạnh nhất ở Tây Âu. [ 52 ] Trên khắp Âu châu, những nước học hỏi theo Nhà nước của Louis XIV. [ 61 ] Trong cuộc Chiến tranh Ủy thác ( 1667 – 1668 ), ông ta đánh Tây Ban Nha để giành lấy vùng Bourgogne-Franche-Comté, và toàn thắng vào năm 1674. [ 52 ] Nhưng vào năm 1690, vua Anh là William III lập chiến công lừng lẫy đại phá liên quân Pháp – Ireland trong trận Boyne. [ 62 ]Vào năm 1655, vua Thụy Điển là Karl X thân hành dẫn quân tiến đánh Ba Lan. [ 63 ] Là một chư hầu của Ba Lan, nhưng xứ Brandenburg – Phổ ( tộc Đức, nằm trong Đế quốc La Mã Thần thánh ) họp binh với quân Transylvannia, quân Thụy Điển và quân Nga. Trong trận đánh Warsaw ( 1656 ), quân Ba Lan đại bại và đại binh Brandenburg – Phổ do Tuyển hầu tước kiêm Quận công Friedrich Wilhelm I Vĩ đại ( trị vì : 1640 – 1688 ) thân hành thống suất đã chiến đấu mãnh liệt. Sau đó, ông buộc Ba Lan phải nhượng vùng Đông Phổ và lui khỏi đại chiến. [ 64 ] Quân Ba Lan đuổi được liên quân Nga – Thụy Điển, nhưng rồi sau đại chiến tình hình rối loạn làm Ba Lan, xứ Phổ – Brandenburg trở nên hùng cường, uy dũng. [ 56 ] Xứ Phổ còn rình rập đe dọa can đảm và mạnh mẽ đến sức mạnh quân sự chiến lược của Thụy Điển. [ 49 ] Quả nhiên, khi đại binh Thụy Điển ( được Pháp giúp sức ) sang xâm lược, những chiến binh dũng mãnh Phổ – Brandenburg đã đánh úp địch ở Rathenow, và đại phá địch trong trận chiến Fehrbellin ( 1675 ). [ 64 ] Với Friedrich Wilhelm I Vĩ đại, người Phổ – Brandenburg cũng có được một cỗ máy chính quyền sở tại hữu hiệu, Nhà nước quân chủ chuyên chế vững chãi. [ 65 ] Vào năm 1683, quân Ottoman lại vây hãm kinh kỳ Viên, nhưng bị Quân đội Đế quốc La Mã Thần thánh và đại binh Ba Lan do ông vua đại tài Jan III Sobieski đích thân chỉ huy đánh đại baị. Sau đó, Jan III Sobieski cùng Hoàng đế Leopold I đánh đuổi người Thổ, quân Áo chiếm được Hungary. [ 52 ]Vào năm 1701, thấy tiềm năng đủ mạnh, Tuyển hầu tước Friedrich Wilhelm II xứ Brandenburg khởi lập Vương quốc Phổ, lên làm vua Friedrich I độc lập với người Áo. Ông kiến thiết xây dựng Quân đội cùng những hoàng cung nguy nga trang trọng. Quân Phổ tham chiến cùng liên minh Anh – Áo – Hà Lan chống Pháp trong cuộc Chiến tranh Kế vị Tây Ban Nha quyết liệt ( 1701 – 1713 ). Các danh tướng Eugène xứ Savoie ( Áo ), John Churchill, Quận công Marlborough thứ nhất ( Anh ) và Vương công Leopold I xứ Anhalt-Dessau đều lập những chiến công hiển hách đập tan tành quân đội của Louis XIV, mang lại vinh quang cho nước nhà ( tỷ như trong những trận đánh vang danh tại Blenheim 1704 và Cassano 1705 ). [ 62 ] [ 66 ] Sự suy sụp của Pháp tạo điều kiện kèm theo cho những liệt cường mới mẻ và lạ mắt vươn lên tăng trưởng. [ 67 ] Mở đầu là nước Nga, với Sa hoàng Pyotr Đại Đế đánh thắng người Ottoman ( 1696 ). Ông còn liên minh với Đan Mạch, Sachsen và Ba Lan để đánh gục Đế quốc Thụy Điển của ông vua – chiến binh Karl XII, nhưng cả ba nước lần lượt bị Thụy Điển tiêu diệt. Trong khi Ba Lan suy sụp, Pyotr Đại Đế xuất chinh đại phá quân Thụy Điển trong trận Poltava ( 1709 ), lấy đất và giành vị thế liệt cường từ tay Thụy Điển. [ 68 ] Song, người Ottoman vực dậy đánh đuổi được quân Nga. Không những trở thành liệt cường mà nước Nga còn được cải cách thay đổi. Đế quốc Nga sinh ra vào năm 1720 khi Pyotr Đại Đế xưng Hoàng đế. [ 69 ]
Vị vua – chiến binhFriedrich II Đại đế của Phổ ( 1712 – 1786 ) là một trong những vị thống soái xuất sắc nhất trong lịch sử dân tộc Âu châu. [ 70 ] Ông còn là một nhà vua – hiền triết nổi bật vào thời đó, đưa quốc gia trở nên phồn thịnh. [ 71 ] ] ]Trong khi Đế quốc Nga là nổi bật của một nước lớn uy dũng vươn lên bá chủ, thì Vương quốc Phổ lại là tấm gương của một nước nhỏ, dân số ít nhưng nhanh gọn tăng trưởng mãnh liệt, tranh hùng tranh bá. Nhờ có vua Friedrich Wilhelm I ( trị vì : 1713 – 1740 ), người Phổ chiếm hữu một lực lượng hùng binh mãnh tướng siêu việt và một cỗ máy hành chính hiệu suất cao, xã hội được cải cách, nền giáo dục đáng tự hào, thậm chí còn còn đoạt được đất đai của vua Thụy Điển Karl XII ( 1721 ) để làm chủ cửa sông Oder. [ 66 ] [ 68 ] [ 69 ] [ 72 ] [ 73 ] Khi vị vua hùng tài đại lược Friedrich II Đại Đế lên nối ngôi báu ( trị vì : 1740 – 1786 ), nước Phổ đã hoàn toàn có thể tranh hùng tranh bá. [ 74 ] Khi Hoàng đế La Mã Thần thánh Karl V qua đời và Công chúa Maria Theresia lên làm Nữ hoàng nước Áo, vua Friedrich II Đại Đế thân chinh thống suất đại binh đánh tỉnh Silesia phong phú của người Áo, mở ra cuộc Chiến tranh Kế vị Áo ( 1740 – 1748 ). [ 75 ] Phổ liên minh với Pháp, và Áo liên minh với Anh. Nhờ có tài dụng binh như thần của Friedrich II Đại Đế, quân Phổ lập nên nhiều chiến công huy hoàng của ông ( tỷ như những trận Hohenfriedberg và Soor làm cả Âu châu phải thán phục, [ 76 ] để rồi ông kết thúc thắng lợi cuộc chinh phạt Silesia vào ngày Giáng sinh năm 1745, trước đó ông cũng sở hữu được cảng Emden vào năm 1744. Đồng thời, vua George II thân chinh kéo đại binh đánh tan nát quân Pháp trong trận Dettingen ( 1743 ), đã thế thủy binh Anh cũng nghiền nát thủy binh Pháp trong trận thủy chiến Ouessant ( 1747 ) đưa nước Anh ngày càng hùng cường vào năm 1748 khi chiến sự chấm hết, đồng thời Phổ vẫn giữ vững Silesia và trở thành liệt cường châu Âu. [ 73 ] [ 77 ] [ 78 ] [ 79 ]
Khi ấy, Nữ hoàng Nga là Elizaveta hoảng hốt trước sự trỗi dậy như vũ bão của nước Phổ, thấy vậy, Maria Theresia lập liên minh với Nga và Thụy Điển. Đồng thời, việc Phổ lập liên minh với Anh chống Pháp dẫn đến cuộc Chiến tranh Bảy năm (1756 – 1763). Đương đầu với liên minh chống Phổ hùng hậu, vua Friedrich II Đại Đế chủ động ra tay, và tài cầm quân cùng với lòng quyết tâm của ông đã giúp quân Phổ lập nên những chiến thắng vang lừng như trận Rossbach, trận Leuthen (1757) và trận Liegnitz (1760), để rồi Phổ là quốc gia thắng trận trong cuộc chiến (1763).[80][81] Đại bại trước quân Phổ trên bộ và quân Anh trên biển, Pháp bị khánh kiệt tả tơi sau cuộc chiến tranh này, do đó có thể thấy sự tiêu đời của Vương quốc Pháp mở đầu với cuộc chinh phạt Silesia của người Phổ vào năm 1740.[82] Nước Anh thắng trận với những chiến công hiển hách như trận thủy chiến vịnh Quiberon và trận thắng Pháp tại Quebec ở Bắc Mỹ (1759), nhờ đó Anh lấy được nhiều đất đai.[83][84] Nhưng rồi cả Anh và Pháp đều suy yếu trước sự vươn lên của các liệt cường phương Đông, mà điển hình là Phổ, Áo và Nga.[85] Do là một nước nhỏ mà có thể đánh thắng liên quân các nước lớn láng giềng, nước Phổ của Friedrich II Đại Đế hoàn toàn là liệt cường Âu châu khi Chiến tranh Bảy Năm chấm dứt.[86][87] Lúc ấy, lực lượng Quân đội Phổ tinh nhuệ trở thành đội quân thiện chiến nhất Âu châu, và dù họ nhiều lần bị Quân đội Nga đánh bại trong thời gian chiến tranh, đó chỉ là do Nga đông người hơn Phổ hẳn.[84] Cá nhân của người lãnh đạo luôn đóng vai trò quan trọng, mà về mặt này Phổ được lợi lớn vì có vị vua xuất sắc Friedrich II Đại Đế là có tầm nhìn xa trông rộng, quyết đoán, là một “kỳ nhân của thiên hạ” (stupor mundi) thời bấy giờ.[68][88][89][90] Đồng thời, nước Nga tiến hành những cuộc chinh phạt lớn lao của vị Nữ hoàng tài năng hơn người Ekaterina II Đại Đế nước Nga (trị vì: 1762 – 1796). Vào năm 1772, với tài năng ngoại giao của mình, vua Phổ mang lại lợi ích cho nước nhà khi ông cùng Nga và Áo tiến hành cuộc chia cắt Ba Lan lần thứ nhất.[62][68] Trong khi đó, Thổ Nhĩ Kỳ suy vong, bị Nga đánh bại và lấy đất.[62]
Sau thời kỳ tìm hiểu và khám phá châu Âu[sửa|sửa mã nguồn]
Sau thời kỳ khám phá, những ý niệm về dân chủ bắt rễ tại châu Âu. Vào thế kỷ XVIII, trào lưu triết học Khai sáng ở Pháp có những nhà triết học số 1 như Voltaire ( François-Marie Arouet, 1694 – 1778 ) – bạn hữu của vua Phổ Friedrich II Đại Đế [ 62 ] và Jean-Jacques Rousseau ( 1712 – 1778 ). [ 91 ] Ngay từ năm 1688, cuộc Cách mạng Vinh Quang đã giành thắng lợi tại Anh, lật đổ ông vua độc đoán James II. [ 92 ] Thậm chí tại 1 số ít nước phong kiến như Phổ và Nga, những vị minh quân Friedrich II Đại Đế và Ekaterina II Đại Đế đã triển khai những cải cách văn minh, dù không triệt để. [ 93 ] Vua Friedrich II Đại Đế cũng từng tham gia trong Hội Tam Điểm – một tổ chức bí hiểm có tư tưởng văn minh. [ 62 ] Vào năm 1789, Bất mãn với những tầng lớp quý tộc và độc quyền về quyền lực tối cao chính trị ở Pháp đã dẫn đến cuộc Cách mạng Pháp và xây dựng nền Cộng hòa tiên phong, năm 1793 vua Louis XVI bị hành quyết. [ 94 ] Ngọn lửa Cách mạng Pháp rực cháy đã dẫn đến những dịch chuyển to lớn tại châu Âu khi những tư tưởng của cuộc cách mạng này đã truyền bá khắp lục địa. Việc hình thành tư tưởng dân chủ khiến cho căng thẳng mệt mỏi trong châu Âu không ngừng ngày càng tăng, ngoài những căng thẳng mệt mỏi đã có sẵn do tranh giành tài nguyên tại Tân Thế giới. Một trong những căng thẳng mệt mỏi tiêu biểu vượt trội trong thời kỳ này là khi Napoléon Bonaparte lên ngôi Hoàng đế đã triển khai những cuộc chinh phục nhằm mục đích hình thành một Đế chế thứ nhất của người Pháp, tuy nhiên Đế chế này đã sụp đổ vào năm 1815 sau Trận Waterloo. Bộ luật Napoléon sinh ra dẫn đến việc phổ cập hơn nữa những lý tưởng của Cách mạng Pháp, cũng như việc vận dụng thoáng đãng những quy mô quản trị, pháp luật và giáo dục của Pháp trên toàn châu Âu. Sau khi những cuộc chinh phục của Napoleon kết thúc, châu Âu dần không thay đổi. Hội nghị Vienna, được triệu tập sau sự sụp đổ của Napoléon, đã thiết lập nên một sự cân đối quyền lực tối cao mới ở châu Âu tập trung chuyên sâu vào năm ” cường quốc ” : Anh, Pháp, Phổ, Áo và Nga. Nước Nga hùng mạnh trở thành một ” tên sen đầm ” bách chiến bách thắng của châu Âu. [ 62 ]Tuy trào lưu Khai sáng suy yếu nhưng những tư tưởng của trào lưu triết học này vẫn chưa bị phai sau nhiều biến cố lịch sử vẻ vang, bộc lộ qua cải cách đúng đắn của quan đại thần Triều đình Phổ Heinrich Friedrich Karl vom und zum Stein ( 1757 – 1831 ). Rồi chủ nghĩa lãng mạn sinh ra. [ 93 ] Cuộc Cách mạng Công nghiệp khởi nguồn từ Anh vào cuối thế kỷ 18 và lan rộng khắp châu Âu. Việc ý tưởng và vận dụng những công nghệ tiên tiến mới trong sản xuất đã dẫn đến sự tăng trưởng nhanh gọn của những đô thị, mang tới sự thịnh vượng và sự ngày càng tăng số dân cũng như sự Open của một những tầng lớp lao động mới. Vào năm 1848, làn sóng Cách mạng lan rộng trên châu Âu, ví dụ điển hình như Ý. Đó cũng là năm mà Karl Marx và Friedrich Engels viết nên bản ” Tuyên ngôn của chủ nghĩa Cộng sản “. [ 95 ] Vào năm 1863, ngọn lửa đấu tranh vì tự do lại phát cháy tại Ba Lan, nhưng bị nhà nước Nga hoàng đàn áp. [ 96 ] Vương quốc Phổ hùng mạnh, với quân sĩ tinh nhuệ nhất đã giành thắng lợi trong một loạt những cuộc cuộc chiến tranh và thống nhất toàn bộ những tiểu bang để gầy dựng nên Đế chế Đức vào năm 1871 dưới sự chỉ huy của Hoàng đế Wilhelm I và Thủ tướng Otto von Bismarck. Năm 1871 cũng tận mắt chứng kiến sự thống nhất của Ý từ những vương quốc nhỏ hơn. Các cải cách trong nghành nghề dịch vụ xã hội và sau đó là kinh tế tài chính đã dần được triển khai ở hầu hết những nước, gồm có những luật tiên phong lao lý về sử dụng lao động trẻ nhỏ, hợp pháp hoá những công đoàn, và bãi bỏ chính sách nô lệ. Ở Anh, Đạo luật Y tế Công cộng năm 1875 đã được trải qua, cải tổ đáng kể điều kiện kèm theo sống ở nhiều thành phố của Anh. Bên cạnh cạnh tranh đối đầu với nhau, những nước châu Âu trong thời hạn này liên tục tích cực đi xâm lăng thuộc địa. Với tân tiến khoa học quân sự chiến lược đạt được, họ càng có thế mạnh trong những cuộc cuộc chiến tranh xâm lược tại châu Á, châu Phi và Mỹ Latin. Với tiền của bóc lột được tại những thuộc địa cũng như tích góp được từ cuộc Cách mạng công nghiệp, hình thành những đế chế hùng mạnh tại châu Âu, nổi bật gồm Đế chế Habsburg hay là Đế chế Áo-Hung, Đế chế Nga, Đế chế thuộc địa Pháp, Đế chế Anh, Đế chế Hà Lan. Trong năm 1904 – 1905, châu Âu tận mắt chứng kiến sự kiện khác thường : Đế quốc Nhật Bản đánh thắng Đế quốc Nga trong cuộc cuộc chiến tranh giữa hai nước. [ 97 ] Trong khi đó, cuộc cách mạng Serbia ( 1804 ) và Chiến tranh giành độc lập của Hi Lạp ( 1821 ) ghi lại sự kết thúc so với quyền lực tối cao của Đế chế Ottoman tại Balkans, mà đã kết thúc hẳn sau những cuộc cuộc chiến tranh Balkan trong 1912 – 1913. Chiến tranh quốc tế thứ nhất diễn ra từ năm 1914 đến năm 1918. Nó khởi đầu khi Thái tử Franz Ferdinand của Áo bị ám sát bởi một người theo chủ nghĩa dân tộc bản địa Yugoslav tên là Gavrilo Princip. Hầu hết những vương quốc châu Âu đã bị lôi kéo vào đại chiến, gia nhập một trong hai phe Hiệp ước ( Pháp, Bỉ, Serbia, Bồ Đào Nha, Nga, Vương quốc Anh, và sau đó là Ý, Hy Lạp, Romania và Hoa Kỳ ) hoặc phe Trung tâm ( Áo – Hungary, Đức, Bulgaria, và Đế chế Ottoman ). Cuộc chiến đã khiến hơn 16 triệu dân thường và quân nhân chết. Biên giới những nước châu Âu vẫn trong thực trạng lúc bấy giờ khi cuộc Chiến tranh quốc tế thứ nhất kết thúc. Ở Nga đã xảy ra cuộc Cách mạng Nga vào năm 1917, lật đổ chế độ quân chủ Sa hoàng và sửa chữa thay thế nó với một nhà nước Cộng sản chủ nghĩa. Đế quốc Áo-Hungary và Đế chế Ottoman sụp đổ, chia tách thành những vương quốc riêng không liên quan gì đến nhau. Hiệp ước Versailles, chính thức chấm hết Chiến tranh quốc tế thứ nhất năm 1919, áp đặt những giải pháp trừng phạt nặng nề so với nước Đức. Bất ổn kinh tế tài chính, một phần do những khoản nợ phát sinh trong Chiến tranh quốc tế thứ nhất và ‘ những khoản vay ‘ cho Đức, đã tàn phá nền kinh tế tài chính ở châu Âu vào cuối những năm 1920 và 1930. Điều này cùng với Sự sụp đổ của phố Wall năm 1929 đã dẫn tới cuộc Đại khủng hoảng cục bộ trên toàn quốc tế. Ảnh hưởng của cuộc khủng hoảng kinh tế, không ổn định xã hội và mối rình rập đe dọa của chủ nghĩa Cộng sản, những trào lưu phát xít đã tăng trưởng khắp châu Âu, vào năm 1922, cơ quan chính phủ phát xít một Đảng của Mussolini đã nắm quyền ở Ý. Năm 1933, Adolf Hitler lên nắm quyền lực tối cao ở Đức và trở thành lãnh tụ tối cao của Đức Quốc xã, thiết lập chế độ độc tài phát xít và hướng tới tiềm năng kiến thiết xây dựng một nước Đại Đức .Đức tăng cường bành trướng, tái lan rộng ra và chiếm lại Saarland và Rhineland vào năm 1935 và 1936. Năm 1938, Áo được sáp nhập vào chủ quyền lãnh thổ Đức và trở thành một phần của Đức. Cuối năm đó, sau Hiệp định Munich đã được ký kết giữa Đức, Pháp, Anh và Ý, Đức sáp nhập Sudetenland, một phần của Tiệp Khắc, nơi người Đức gốc định cư, và đầu năm 1939, Đức chiếm đóng hàng loạt Tiệp Khắc. Đức xâm lăng Ba Lan vào ngày 1 tháng 9 năm 1939, khiến Pháp và Vương quốc Anh tuyên chiến với Đức vào ngày 3 tháng 9, bùng nổ Thế chiến thứ hai. Vào tháng 5 năm 1940, Đức tiến công nước Pháp sau khi đã thôn tính Đan Mạch, Na Uy, Bỉ, Hà Lan, Luxembourg. Nước Pháp đầu hàng vào tháng 6 năm 1940. Vào tháng 8, Đức mở màn một chiến dịch ném bom nước Anh, nhưng không thuyết phục được người Anh từ bỏ. Nam Tư và Hi Lạp cũng bị Đức chiếm đóng. Năm 1941, Đức xâm lược Liên Xô trong Chiến dịch Barbarossa. Sau trận Stalingrad vào năm 1943, cuộc tiến công của Đức tại Liên Xô đã trở thành một sự thất bại. Trận Kursk, trận chiến xe tăng lớn nhất trong lịch sử dân tộc, là cuộc tiến công lớn của Đức ở đầu cuối trên Mặt trận phía Đông. LIên Xô đẩy lùi quân Đức khỏi chủ quyền lãnh thổ của mình, giải phóng những nước Đông Âu và tiến quân vào Đức từ phía đông. Vào tháng 6 năm 1944, những lực lượng Anh và Mỹ đã đổ xô lên miền bắc nước Pháp trong chiến dịch đổ xô D-Day, mở ra một mặt trận mới chống lại Đức, giải phóng những nước Tây Âu và tiến vào Đức từ phía tây. Berlin ở đầu cuối đã sụp đổ vào năm 1945, kết thúc cuộc chiến tranh quốc tế thứ hai ở châu Âu. Hơn 40 triệu người ở châu Âu đã chết do hậu quả của Chiến tranh Thế giới thứ II gồm có từ 11 đến 17 triệu người đã thiệt mạng trong cuộc tàn sát Holocaust .Chiến tranh quốc tế thứ nhất và đặc biệt quan trọng là Chiến tranh quốc tế thứ hai đã làm giảm vai trò của Châu Âu trong những yếu tố quốc tế. Sau Thế chiến II, map châu Âu được vẽ lại tại Hội nghị Yalta và được chia thành hai khối, những nước Tây Âu tư bản chủ nghĩa và khối Đông Âu xã hội chủ nghĩa. Kể từ sau cuộc Chiến tranh quốc tế thứ hai cho đến khi kết thúc thực trạng Chiến tranh Lạnh, châu Âu đã ở trong thực trạng cạnh tranh đối đầu giữa 2 khối trái chiều nhau về chính trị và kinh tế tài chính : những nước Cộng sản ở Đông Âu ( chịu ảnh hưởng tác động của Liên Xô ) và những nước tư bản ở Tây Âu ( chịu ảnh hưởng tác động của Hoa Kỳ ). Cho đến cuối thé kỷ XX, hầu hết những thuộc địa châu Âu ở châu Á và châu Phi đều đã giành được độc lập. Vào năm 1989, một loạt những cuộc cách mạng diễn ra khiến cho khối xã hội chủ nghĩa Đông Âu sụp đổ. Bức tường Berlin bị phá bỏ và nước Đức được tái thống nhất vào năm 1990. Năm 1991, Liên Xô tan rã thành 15 nước Cộng hòa độc lập, chính sách Cộng sản chủ nghĩa trên toàn châu Âu bị tàn phá trọn vẹn .Năm 1967, Cộng đồng Châu Âu đuơc xây dựng, năm 1993 trở thành Liên minh Châu Âu ( EU ). EU đã thiết lập một QH, tòa án nhân dân và ngân hàng nhà nước TW, ra mắt đồng euro như một đồng xu tiền thống nhất. Từ năm 2004 đến năm 2013, nhiều vương quốc Trung và Đông Âu đã mở màn tham gia, lan rộng ra EU tới quy mô hiện tại là 28 vương quốc châu Âu, một lần nữa biến châu Âu trở thành TT chính trị và kinh tế tài chính của quốc tế. Tuy nhiên, vào tháng 6 năm năm nay, người dân Vương quốc Anh, trong một cuộc trưng cầu dân ý đã bỏ phiếu rời khỏi Liên minh châu Âu .
Địa lý và khoanh vùng phạm vi[sửa|sửa mã nguồn]
Biên giới chính trị và địa lý của châu Âu không phải khi nào cũng là một. Bản đồ địa lý và chính trị này cho thấy hàng loạt châu Âu đến tận dãy Ural
Vị trí địa lý[sửa|sửa mã nguồn]
Về mặt địa lý, châu Âu nằm trong đại lục rộng hơn là lục địa Âu Á. Ranh giới của lục địa châu Âu với châu Á mở màn từ dãy Ural ở Nga phía đông, đến đông nam thì không thống nhất, hoàn toàn có thể coi là sông Ural hoặc sông Emba. Từ đó ranh giới này kéo đến biển Caspia, sau đó đến sông Kuma và Manych hoặc dãy Kavkaz, rồi kéo đến Biển Đen ; eo biển Bosporus, biển Marmara, và eo biển Dardanelles chấm hết ranh giới với châu Á. Biển Địa Trung Hải ở phía nam ngăn cách châu Âu với châu Phi. Ranh giới phía tây là Đại Tây Dương, tuy thế Iceland, nằm cách xa hẳn so với điểm gần nhất của châu Âu với châu Phi và châu Á, cũng nằm trong châu Âu. Hiện tại việc xác lập TT địa lý châu Âu vẫn còn trong vòng tranh luận .
Trên thực tế, biên giới của châu Âu thông thường được xác định dựa trên các yếu tố chính trị, kinh tế, và văn hóa. Do vậy mà kích thước cũng như số lượng các nước của châu Âu sẽ khác nhau tùy theo định nghĩa. Hầu hết các nước trong châu Âu là thành viên của Hội đồng châu Âu, ngoại trừ Belarus, và Tòa Thánh (Thành Vatican).
Khái niệm lục địa châu Âu không thống nhất. Vì châu Âu không được bao bọc toàn bộ bởi biển cả nên nhiều người coi nó chỉ là bán đảo của lục địa Âu Á. Trong quá khứ, khái niệm lãnh thổ Kitô giáo được coi là quan trọng hơn cả đối với châu Âu.
Châu Âu được chia làm 4 khu vực: Bắc Âu, Nam Âu, Tây Âu, Đông Âu.
Xem thêm: Tổng hợp áo đấu EURO 2021 của các ĐTQG
Trên thực tế, châu Âu ngày càng được dùng là cách gọi tắt để chỉ Liên minh châu Âu (EU) và các 27 thành viên hiện tại của nó. Một số nước châu Âu đang xin làm thành viên, số khác dự kiến cũng sẽ tiến hành thương lượng trong tương lai (xem Mở rộng Liên minh châu Âu).
Đặc điểm địa hình[sửa|sửa mã nguồn]
Về mặt địa hình, châu Âu là nhóm những bán hòn đảo liên kết với nhau. 2 bán đảo lớn nhất là châu Âu ” lục địa ” và bán đảo Scandinavia ở phía bắc, cách nhau bởi Biển Baltic. Ba bán đảo nhỏ hơn là ( Iberia, Ý và bán đảo Balkan ) trải từ phía nam lục địa tới Địa Trung Hải, biển tách châu Âu với châu Phi. Về phía đông, châu Âu lục địa trải rộng trông như miệng phễu tới tận biên giới với châu Á là dãy Ural .Bề mặt địa hình trong châu Âu khác nhau rất nhiều ngay trong một khoanh vùng phạm vi tương đối nhỏ. Các khu vực phía nam địa hình đa phần là đồi núi, trong khi về phía bắc thì vị trí thấp dần từ những dãy Alps, Pyrene và Karpati, qua những vùng đồi, rồi đến những đồng bằng rộng, thấp phía bắc, và khá rộng phía đông. Vùng đất thấp to lớn này được gọi là Đồng bằng Lớn Âu Châu, và tâm của nó nằm tại Đồng bằng Bắc Đức. Một vùng đất cao hình vòng cung nằm ở biên giới biển phía tây-bắc, mở màn từ quần đảo Anh phía tây và dọc theo trục cắt fjord có nhiều núi của Na Uy .Mô tả này đã được giản lược hóa. Các tiểu vùng như Iberia và Ý có đặc thù phức tạp riêng như chính châu Âu lục địa, nơi mà địa hình có nhiều cao nguyên, thung lũng sông và những lưu vực đã làm cho miêu tả địa hình chung phức tạp hơn. Iceland và quần đảo Anh là những trường hợp đặc biệt quan trọng. Iceland là một vùng đất riêng ở vùng biển phía bắc được coi như nằm trong châu Âu, trong khi quần đảo Anh là vùng đất cao từng nối với lục địa cho đến khi địa hình đáy biển đổi khác đã tách chúng ra .Do địa hình châu Âu hoàn toàn có thể có 1 số ít tổng quát hóa nhất định nên cũng không kinh ngạc lắm khi biết là trong lịch sử vẻ vang, vùng đất này là địa phận cư trú của nhiều dân tộc bản địa tách biệt trên những vùng đất tách biệt mà ít có trộn lẫn .
Hệ sinh thái[sửa|sửa mã nguồn]
Có mặt bên cạnh những người làm nông nghiệp hàng nghìn năm nay, động vật hoang dã cũng như thực vật của châu Âu bị những hoạt động giải trí của con người tác động ảnh hưởng mạnh. Ngoại trừ Scandinavia và bắc Nga, thì chỉ còn vài vùng trong châu Âu hầu hết còn nguyên thực trạng hoang dã, không kể những vườn động thực vật tự tạo .
Thảm thực vật hầu hết[sửa|sửa mã nguồn]
Thảm thực vật hầu hết ở châu Âu là rừng. Điều kiện ở châu Âu rất thuận tiện cho rừng tăng trưởng. Về phía bắc, Hải lưu Gulf Stream và Hải lưu Bắc Đại Tây Dương sưởi ấm lục địa này. Nam Âu thì có khí hậu ấm và ôn hòa. Vùng này thường có mưa rào mùa hè. Các dãy núi cũng ảnh hưởng tác động tới những điều kiện kèm theo tăng trưởng sinh vật. Một số dãy ( Alps, Pyrene ) có hướng đông-tây nên tạo điều kiện kèm theo cho gió mang một lượng nước rất lớn từ biển vào trong đất liền. Các dãy khác thì hướng nam-bắc ( những dãy Scandinavia, Dinarides, Karpati, Apennin ) và vì mưa chỉ đổ đa phần phía bên sườn núi hướng ra biển nên rừng rất tăng trưởng về phía này, trong khi phía bên kia thì điều kiện kèm theo kém thuận tiện hơn. Một số nơi trong châu Âu lục địa ít có thú nuôi trong một vài tiến trình, và việc phá rừng cho sản xuất nông nghiệp đã tác động ảnh hưởng đến hệ sinh thái động và thực vật nguyên thủy .
Khoảng 80 – 90% châu Âu từng được bao phủ bởi rừng. Rừng trải từ Địa Trung Hải đến tận Biển Bắc Cực. Mặc dù hơn nửa số rừng nguyên sinh của châu Âu biến mất qua hàng thế kỷ thực dân hóa, châu Âu vẫn còn 25% số rừng của thế giới (rừng vân sam (spruce) của Scandinavia, rừng thông bạt ngàn ở Nga, rừng nhiệt đới ẩm (rainforest) của Kavkaz và rừng sồi bần (cork oak) trong vùng Địa Trung Hải). Trong thời gian gần đây, việc phá rừng đã bị hạn chế rất nhiều và việc tái trồng rừng ngày càng nhiều. Tuy thế, trong hầu hết các trường hợp người ta thích trồng cây họ thông hơn là loại các cây rụng lá sớm nguyên thủy vì thông mọc nhanh hơn. Các trang trại và đồn điền chăn nuôi thiên về một loài trên một diện tích rộng lớn đã không tạo điều kiện thuận lợi cho các loài sinh vật khác nhau trong rừng châu Âu sinh trưởng. Lượng rừng nguyên sinh ở Tây Âu chỉ còn chừng hai đến ba phần trăm tổng số rừng (nếu tính cả Nga thì sẽ là năm đến mười phần trăm). Nước có tỉ lệ rừng bao phủ thấp nhất là Ireland (tám phần trăm), trong khi nước có nhiều rừng bao phủ nhất là Phần Lan (72 phần trăm).
Trong châu Âu “lục địa”, rừng cây rụng lá sớm (deciduous) chiếm ưu thế. Các loài quan trọng nhất là sồi beech, bulô (birch) và sồi. Về phía bắc, nơi rừng taiga sinh sôi, loài cây phổ biến nhất là bulô. Trong vùng Địa Trung Hải, người ta trồng nhiều cây olive là loại đặc biệt thích hợp với khí hậu khô cằn ở đây. Một loài phổ biến tại Nam Âu là cây bách. Rừng thông chiếm ưu thế ở các vùng cao hay khi lên phía bắc trong Nga và Scandinavia, và nhường lối cho tundra khi đến gần Bắc Cực. Vùng Địa Trung Hải với khí hậu bán khô cằn thì có nhiều rừng rậm. Một dải lưỡi hẹp đông-tây của thảo nguyên Âu Á, trải dài về phía đông tại Ukraina và về phía nam tại Nga và kết thúc ở Hungary và đi qua rừng taiga ở phía bắc.
Việc đóng băng trong thời kỳ Băng hà gần đây nhất và sự hiện diện của con người đã ảnh hưởng tới sự phân bố của hệ động vật châu Âu. Về động vật thì nhiều khu vực của châu Âu, đa phần các loài động vật lớn và các loài thú ăn thịt hàng đầu đã bị săn tới tuyệt chủng. Loài voi mamut có lông và bò rừng châu Âu (aurochs) đã tuyệt chủng trước cuối thời kỳ Đá Mới. Ngày nay, chó sói (ăn thịt) và gấu (ăn tạp) đang bị đe dọa tuyệt chủng. Có thời những loài này có mặt trên khắp châu Âu. Tuy nhiên, việc phá rừng đã khiến các loài này mất dần. Vào thời Trung Cổ thì môi trường sống của các loài gấu chỉ còn trong các vùng đồi núi khó đến với rừng rậm bao phủ. Ngày nay, gấu nâu sống chủ yếu trong bán đảo Balkans, ở Bắc Âu và Nga; một số nhỏ cũng còn ở một số nước châu Âu (Áo, Pyrene, v.v.), tuy thế tại những nơi này số lượng gấu nâu bị phân tán và cho ra rìa vì môi trường sống của chúng bị phá hoại. Ở cực bắc châu Âu, có thể thấy gấu bắc cực. Chó sói là loài phổ biến thứ hai ở châu Âu sau gấu nâu cũng được tìm thấy chủ yếu tại Đông Âu và vùng Balkans.
Các loài ăn thịt quan trọng ở châu Âu là mèo rừng Âu Á (Eurasian lynx), mèo hoang châu Âu, cáo (đặc biệt là cáo đỏ), chó rừng (jackal) và các loài chồn marten, nhím Âu, các loại rắn (rắn viper, rắn cỏ…), các loài chim (cú, diều hâu và các loài chim săn mồi).
Các loài ăn cỏ quan trọng ở châu Âu là ốc sên, các loài lưỡng cư, cá, các loại chim, các loại động vật có vú, như các loài gặm nhấm, hươu, hoẵng (roe deer), lợn rừng, cũng như con marmot, dê rừng vùng Alps (steinbock), sơn dương (chamois) là những loài sống trong núi.
Động vật biển cũng đóng vai trò quan trọng trong hệ động thực vật châu Âu. Thực vật biển chủ yếu là tảo đơn bào trôi nổi (phytoplankton). Các loài động vật quan trọng sống trong môi trường biển châu Âu là giáp xác trôi nổi (zooplankton), động vật thân mềm (molluscs), động vật da gai (echinoderms), các loài tôm, mực ống và bạch tuộc, các loại cá, cá heo, và cá mập.
Một số loài sống trong hang như proteus và dơi .
Đa số người châu Âu định cư ở đây trước hoặc trong thời kỳ Băng hà sau cuối cách đây khoảng chừng 10.000 năm. Người Neanderthal và người tân tiến sống chung với nhau ít vào một quá trình nào đó của thời kỳ này. Việc thiết kế xây dựng những con đường La Mã đã pha trộn những giống người châu Âu địa phương .Từ thời thời xưa, con người ở đây có sự tăng trưởng vượt bậc, biết sản xuất cũng như ý tưởng nhiều thứ để Giao hàng cho đời sống. Khi sang thế kỷ XX, số dân châu Âu là hơn 600 triệu người, nhưng lúc bấy giờ số dân đang vào tiến trình giảm dần vì những tác nhân xã hội khác nhau .Trong năm năm nay, dân số của châu Âu ước tính là 741 triệu người theo Triển vọng Dân số Thế giới, chỉ bằng 1/9 dân số toàn thế giới. 1 thế kỷ trước, dân số châu Âu chiếm gần 1/4 dân số quốc tế [ 98 ]. Dân số châu Âu đã tăng trưởng nhanh trong thế kỷ qua, nhưng ở những khu vực khác trên quốc tế ( đặc biệt quan trọng là châu Phi và châu Á ) dân số đã tăng nhanh hơn rất nhiều [ 99 ]. Trong số những lục địa, châu Âu có tỷ lệ dân số tương đối cao, chỉ đứng sau châu Á. Monaco là nước có tỷ lệ dân số cao nhất quốc tế .Châu Âu là nơi có số lượng người nhập cư nhiều nhất trên toàn thế giới với 70,6 triệu người, báo cáo giải trình của IOM cho biết [ 100 ] .
Bản đồ chính trị của châu Âu có nguồn gốc đáng kể từ việc tổ chức lại châu Âu sau Chiến tranh Napoléon năm 1815. Hình thức thông dụng của những chính phủ nước nhà ở châu Âu là dân chủ nghị viện, trong hầu hết những trường hợp dưới hình thức Cộng hòa ; 11 vương quốc của châu Âu lúc bấy giờ là những nền Quân chủ lập hiến .Chính trị châu Âu tân tiến chịu sự chi phối can đảm và mạnh mẽ bởi Liên minh châu Âu, kể từ sự sụp đổ của Bức màn sắt và sự sụp đổ của những vương quốc Cộng sản. Sau khi kết thúc Chiến tranh Lạnh, EU lan rộng ra về phía đông, gồm có kết nạp thêm những nước Cộng sản cũ. Tính đến năm 2017, EU có 28 vương quốc thành viên .
Nền kinh tế tài chính của châu Âu hiện là lớn nhất trong số những lục địa trên Trái Đất. Cũng như những lục địa khác, châu Âu có sự phân hóa lớn về sự phong phú giữa những vương quốc của nó. Các nước tăng trưởng có tập trung chuyên sâu ở Tây Âu và Bắc Âu ; 1 số ít nền kinh tế tài chính Trung và Đông Âu vẫn đang nổi lên từ sự sụp đổ của Liên Xô và sự sụp đổ của Nam Tư .Châu Âu trong năm 2010 có GDP danh nghĩa là 19.920 tỷ đô la ( chiếm 30,2 % của quốc tế ). Nền kinh tế tài chính lớn nhất châu Âu là Đức, có GDP danh nghĩa đứng thứ 4 toàn thế giới, và đứng thứ 5 nếu tính theo nhu cầu mua sắm tương tự ; nền kinh tế tài chính đứng thứ 2 là Vương quốc Anh, xếp thứ 5 toàn thế giới theo GDP danh nghĩa và xếp thứ 6 theo nhu cầu mua sắm tương tự. Tiếp theo là Pháp, xếp hạng thứ 6 trên toàn thế giới theo GDP danh nghĩa, tiếp theo là Ý, đứng thứ 7 trên toàn thế giới về GDP danh nghĩa, tiếp theo là Nga xếp thứ 10 trên toàn thế giới về GDP danh nghĩa, sau đó là Tây Ban Nha xếp hạng thứ 13 trên toàn thế giới về GDP danh nghĩa [ 101 ] .
Danh sách những vương quốc độc lập theo vần Anphabet[sửa|sửa mã nguồn]
1,2,3 Armenia, Azerbaijan và Gruzia nằm một phần trong châu Âu theo định nghĩa thông thường coi đỉnh của Caucasus là biên giới với châu Á.
4 Lãnh thổ châu Âu của Kazakhstan bao gồm một phần tây dãy Ural và sông Emba.
5 Phần lãnh thổ của Nga nằm phía tây dãy Ural được coi là trong châu Âu.
6 Síp có thể coi là một phần của châu Âu hoặc Tây Nam Á, nước này có quan hệ mật thiết với châu Âu về mặt lịch sử và văn hoá.
7 Lãnh thổ Thổ Nhĩ Kỳ ở châu Âu bao gồm lãnh thổ về phía tây và bắc của eo biển Bosporus và Dardanelles.
Kosovo hiện tranh chấp với Serbia và chưa được đa phần những nước công nhận nên không đưa vào list trên .
Các chủ quyền lãnh thổ phụ thuộc vào[sửa|sửa mã nguồn]
Các lãnh thổ châu Âu liệt kê dưới đây được công nhận là có văn hóa truyền thống và địa lý xác lập. Đa phần đều có 1 mức đọ tự trị nhất định. Phần trong ngoặc lý giải thực trạng nhờ vào của mỗi chủ quyền lãnh thổ .
Lưu ý : Đây không phải là list rất đầy đủ những chủ quyền lãnh thổ phụ thuộc vào những nước trong châu Âu. Các chủ quyền lãnh thổ nhờ vào trên những lục địa khác không được liệt kê ở đây .
Các chủ quyền lãnh thổ tự ly khai[sửa|sửa mã nguồn]
Đây là các lãnh thổ đòi tách khỏi các quốc gia độc lập. Các vùng lãnh thổ này đã tuyên bố và giành được độc lập chính thức trên thực tế (de facto), nhưng không được các quốc gia mà nó thuộc trước đó hoặc một quốc gia độc lập khác công nhận chính thức theo luật (de jure).
- Abkhazia (tách ra từ Gruzia)
- Artsakh (về mặt địa lý nằm tại châu Á; được Armenia công nhận; tách ra từ Azerbaijan)
- Nam Ossetia (tách ra từ Gruzia)
- Transnistria (tách ra từ Moldova)
- Crimea (tách ra từ Ukraine)
Lãnh thổ dưới sự quản trị của Liên Hiệp Quốc[sửa|sửa mã nguồn]
Các vùng ngôn từ và văn hóa truyền thống trong châu Âu[sửa|sửa mã nguồn]
Sự phân loại thành những vùng văn hóa truyền thống và ngôn từ trong châu Âu ít mang tính chủ quan hơn là phân loại về mặt địa lý vì nó biểu lộ mối liên hệ về văn hóa truyền thống của con người ở đây. Có thể chia ra làm 3 nhóm chính là :
Châu Âu German[sửa|sửa mã nguồn]
Châu Âu German là nơi sử dụng những ngôn từ German. Khu vực này gần như tương ứng với Tây Bắc châu Âu và một số ít phần của Trung Âu. Tôn giáo chính trong khu vực này là đạo Tin Lành, mặc dầu cũng có 1 số ít vùng miền trong đó đa số dân chúng theo Công giáo ( đặc biệt quan trọng là Áo ). Khu vực này gồm có những nước : Vương quốc Anh, Iceland, Đức, Áo, Hà Lan, Đan Mạch, Thụy Điển, Na Uy, Luxembourg, Liechtenstein, quần đảo Faroe, vùng Thụy Sĩ nói tiếng Đức, vùng Vlaanderen thuộc Bỉ, vùng nói tiếng Thụy Điển thuộc Phần Lan, khu tự trị của Phần Lan, và vùng Nam Tyrol thuộc Ý .
Châu Âu Latinh[sửa|sửa mã nguồn]
Châu Âu Latinh là nơi nói những ngôn từ Rôman. Khu vực này gần như tương ứng với Tây Nam châu Âu, ngoại trừ Romania và Moldova nằm ở Đông Âu. Đa phần khu vực này theo Công giáo, ngoài trừ România và Moldova. Khu vực này gồm có những nước : Ý, Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha, Pháp, România, Moldova, vùng Bỉ nói tiếng Pháp và vùng Thụy Sĩ nói tiếng Pháp, cũng như vùng Thụy Sĩ nói tiếng Ý và tiếng Romansh .
Châu Âu Slavơ[sửa|sửa mã nguồn]
Châu Âu Slavơ là nơi nói các ngôn ngữ Slavơ. Khu vực này gần như tương ứng với Trung và Đông Âu. Tôn giáo chính là Chính thống giáo và Công giáo, cũng như cả Hồi giáo. Khu vực này gồm các nước: Ukraina, Ba Lan, Nga, Belarus, Cộng hòa Séc, Slovakia, Slovenia, Bosna và Hercegovina, Croatia, Serbia, Montenegro, Cộng hòa Macedonia, Bulgaria.
Xem thêm: ATP Tour 2021 – Wikipedia tiếng Việt
Các nhóm khác[sửa|sửa mã nguồn]
Ngoài 3 nhóm chính kể trên còn có :
