Tứ tượng (tiếng Trung: 四象; bính âm: Sì Xiàng, nghĩa đen là “bốn biểu tượng”) là bốn sinh vật thần thoại đại diện cho bốn phương trong văn hóa và thần thoại Trung Hoa và các nước đồng văn, bao gồm Thương (Thanh) Long của phương Đông, Bạch Hổ của phương Tây, Chu Tước của phương Nam và Huyền Vũ của phương Bắc.[1][2] Tứ Tượng còn được gọi bằng nhiều tên gọi khác như Thiên chi Tứ Linh, Tứ Thần hay Tứ Thánh.
Mỗi thần thú gắn liền với một phương và một sắc tố chính, và hoàn toàn có thể còn đại diện thay mặt cho những góc nhìn khác như những mùa trong năm, những đức tính, và những nguyên tố trong Ngũ Hành. Những thần thú này có ý nghĩa tâm linh và tôn giáo quan trọng và thông dụng ở những vương quốc trong vùng văn hóa truyền thống Đông Á .
Những mô tả về bộ tứ tượng đã bắt đầu xuất hiện từ thời cổ đại và có nhiều biến thể xuất hiện xuyên suốt trong lịch sử Trung Quốc. Ví dụ, trên bản sách thẻ tre Dung Thành Chí được khôi phục vào năm 1994, có niên đại từ thời Chiến quốc (khoảng 453–221 TCN), cho rằng có năm phương hướng thay vì bốn và tương ứng với năm sinh vật. Theo tài liệu này, Đại Vũ đã trao cờ hiệu chỉ hướng cho người dân của mình, mỗi cờ hiệu có các biểu tượng tương ứng: phía bắc hình chim, phía nam có hình rắn, phía đông hình mặt trời, phía tây hình mặt trăng và trung tâm là hình gấu.[3] Một thuyết khác cho rằng bộ thánh thú còn bao gồm cả của Kỳ Lân/ Hoàng Long / Đằng Xà / Câu Trần đại diện cho trung tâm.
Bộ tứ tượng Thanh Long, Bạch Hổ, Chu Tước, Huyền Vũ được xác định trong Kinh Lễ và được chấp nhận phổ biến. Theo đó, bốn sinh vật này là đại diện của bốn phương tương ứng Đông, Tây, Nam, Bắc.[2]
Bạn đang đọc: Tứ tượng – Wikipedia tiếng Việt
Theo học giả Trần Cửu Kim, tứ tượng thực ra có nguồn gốc những vật tổ trong tín ngưỡng của những dân tộc bản địa tại bốn phương. Rồng ( Thanh Long ) là vật tổ của người Đông Di ở phía Đông, rắn rùa ( Huyền Vũ ) là vật tổ của người Hoa Hạ ở phía Bắc, hổ ( Bạch Hổ ) là vật tổ của người Tây Khương ở Phía Tây, chim ( Chu Tước ) là vật tổ của người Thiếu Hạo ở phía Nam. [ 4 ]Màu sắc ứng với tứ tượng được cho là tương thích với màu đất ở những khu vực tương ứng của Trung Quốc : đất ngập nước màu xám xanh ở phía đông, đất giàu sắt đỏ ở phía nam, đất mặn màu trắng ở những sa mạc phía tây, đất đen giàu chất hữu cơ ở phía bắc, và đất vàng từ cao nguyên hoàng thổ TT. [ 5 ]
Cùng với sự phát triển của Đạo giáo sau này, Tứ Tượng được nhân hóa và đặt tên gọi như con người, Thanh Long có tên là Mạnh Chương (孟章), Chu Tước có tên là Lăng Quang (陵光), Bạch Hổ có tên là Giám Binh (監兵), và Huyền Vũ có tên là Chấp Minh (執明).[6]
Trong văn hóa truyền thống Trung Hoa[sửa|sửa mã nguồn]
Trong Kinh Dịch, Tứ Tượng có tương quan ngặt nghèo với thuyết Âm-Dương, tương ứng với Thiếu Dương, Thiếu Âm, Thái Dương và Thái Âm .
|
無極生有極、 |
|
Một viên gạch gốm thời Hán bộc lộ hình ảnh tượng trưng cho năm phương hướng chínhNăm thần thú tương ứng với năm nguyên tố trong thuyết Ngũ Hành. Thanh Long của phương Đông ứng với Mộc, Chu Tước của phương Nam ứng với Hỏa, Bạch Hổ trắng của phương Tây ứng với Kim và Huyền Vũ của phương Bắc ứng với Thủy. Trong thuyết này, nguyên tố thứ năm Thổ ứng với Hoàng Long ở chính giữa. [ 7 ]
| Ngũ linh | Ngũ phương | Ngũ quý | Ngũ sắc | Ngũ hành | Tứ tượng | Quái |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Thanh Long | Đông | Xuân | Xanh | Mộc | Thiếu Dương | ⚎ |
| Chu Tước | Nam | Hạ | Đỏ | Hỏa | Thái Dương | ⚌ |
| Bạch Hổ | Tây | Thu | Trắng | Kim | Thiếu Âm | ⚍ |
| Huyền Vũ | Bắc | Đông | Đen | Thủy | Thái Âm | ⚏ |
| Hoàng Long hoặc Kỳ Lân | Trung tâm | Hạ Chí | Vàng | Thổ |
Ứng với những mùa trong năm[sửa|sửa mã nguồn]
Mỗi thần thú đại diện thay mặt cho một mùa trong năm và một giờ trong ngày. Thanh Long ứng với mùa xuân và giờ Mão ( Bình minh ), Chu Tước tượng trưng cho mùa hè và giờ Ngọ ( giữa trưa ), Bạch Hổ ứng với mùa thu và giờ Dậu ( chiều tối ), Huyền Vũ ứng với mùa đông và giờ Tý ( nửa đêm ). [ 6 ] [ 8 ]
Thiên văn học[sửa|sửa mã nguồn]
Trong thiên văn học Trung Quốc, Thanh Long, Bạch Hổ, Chu Tước, Huyền Vũ lần lượt đại diện cho bốn phương Đông, Tây, Nam, Bắc. Trong Nhị thập bát tú, Tứ Tượng tương ứng với bốn cung để phân chia các vì sao. Mỗi cung Thanh Long, Bạch Hổ, Huyền Vũ và Chu Tước được hợp từ bảy chòm sao.
- Đông: Thanh Long, bao gồm: Giác (Cá sấu), Cang (rồng), Đê (cu li), Phòng (thỏ), Tâm (cáo), Vĩ (cọp) và Cơ (báo)
- Tây: Bạch Hổ, bao gồm: Khuê (sói), Lâu (chó), Vị (trĩ), Mão (gà), Tất (quạ), Chủy (khỉ) và Sâm (vượn)
- Nam: Chu Tước, bao gồm: Tỉnh (bò), Quỷ (dê), Liễu (hoẵng), Tinh (ngựa), Trương (nai), Dực (rắn) và Chẩn (giun)
- Bắc: Huyền Vũ bao gồm: Đẩu (cua), Ngưu (trâu), Nữ (dơi), Hư (chuột), Nguy (én), Thất (heo) và Bích (nhím)
Theo truyền thống lịch sử Trung Quốc, phương hướng được xác lập theo cơ sở đặt phía Nam ở trên, khác với quan điểm tân tiến là đặt phía Bắc ở trên, vì thế, khi miêu tả vị trị tứ tượng cũng hoàn toàn có thể nói Thanh Long ở bên trái ( phía Đông ), Bạch Hổ ở bên phải ( phía Tây ), Chu Tước ở phía trước ( phía Nam ), và Huyền Vũ ở phía sau ( phía Bắc ), [ 1 ] [ 2 ] và ứng với Ngũ Hành của mỗi hướng : Đông – Mộc, Tây – Kim, Bắc – Thủy, Nam – Hỏa và Trung – Thổ .
Trong văn hóa truyền thống đại chúng[sửa|sửa mã nguồn]
Tứ phương thần thú là những hình tượng quen thuộc thường Open trong văn hóa truyền thống đại chúng như phim hoạt hình, truyện tranh Nhật Bản và game show điện tử .
